Έπειτα από αλλεπάλληλες διαβουλεύσεις, οι οποίες ακολούθησαν την αρχική πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το 2022, στις 5 Νοεμβρίου 2024 το Συμβούλιο Οικονομικών και Δημοσιονομικών Θεμάτων (ECOFIN) της Ένωσης υιοθέτησε τις προτάσεις για τον Φ.Π.Α. στην ψηφιακή εποχή, γνωστότερες και ως ViDA. Το πακέτο αυτών των προτάσεων θα αποτελέσει, στην ουσία, μία από τις σπουδαιότερες αναμορφώσεις των κανόνων του Φ.Π.Α., στοχεύοντας στη δημιουργία ενός πιο αποδοτικού ψηφιακού συστήματος διαχείρισης των υποχρεώσεων που απορρέουν από τον φόρο και στην εξασφάλιση της ίσης μεταχείρισης των παραδοσιακών και των ψηφιακών μορφών εμπορίου. Παράλληλα, δεδομένου ότι ο Φ.Π.Α. αποτελεί μία από τις κυριότερες πηγές εσόδων των κρατών – μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα νέα μέτρα θα αποτελέσουν σημαντικά εργαλεία στα χέρια των φορολογικών αρχών στην προσπάθειά τους να καταπολεμήσουν τη φοροδιαφυγή, η οποία υπολογίζεται σε περισσότερο από 90 δις ευρώ.
Ο πυρήνας των νέων κανόνων βρίσκεται σε τρεις ριζικές αλλαγές, οι οποίες αναμένεται να τεθούν σε εφαρμογή σταδιακά και αφορούν:
- την εισαγωγή ενός νέου συστήματος αναφορών σε πραγματικό χρόνο, το οποίο βασίζεται στην ηλεκτρονική τιμολόγηση,
- την αναμόρφωση των κανόνων που διέπουν την οικονομία των πλατφορμών και
- την θέσπιση της δυνατότητας μίας εγγραφής για σκοπούς Φ.Π.Α. για επιχειρήσεις που διαθέτουν τα προϊόντα τους σε καταναλωτές εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Αναλυτικότερα:
Ηλεκτρονική τιμολόγηση
Μέχρι σήμερα, για τις ενδοκοινοτικές τους συναλλαγές οι επιχειρήσεις υποχρεούνται να υποβάλλουν στις φορολογικές αρχές μηνιαίους ανακεφαλαιωτικούς πίνακες, οι οποίοι έχουν προφανή κόστη διαχείρισης που σχετίζονται με τη συγκέντρωση της ορθής πληροφορίας και την άρτια απεικόνισή της. Εντούτοις, σε πολλές περιπτώσεις η διαδικασία αυτή επιτρέπει την καταχώριση των συναλλαγών με σημαντική διαφοροποίηση στους χρόνους πραγματοποίησης και δήλωσής τους, γεγονός που αφήνει μεγάλο περιθώριο ανάπτυξης φαινομένων φοροδιαφυγής.
Με τους νέους κανόνες, από την 1η Ιουλίου 2030, η ηλεκτρονική τιμολόγηση θα καταστεί υποχρεωτική για τις ενδοκοινοτικές συναλλαγές μεταξύ νομικών προσώπων (B2Β), καθώς και για όσες συναλλαγές εφαρμόζεται ο μηχανισμός της αντίστροφης χρέωσης (reverse charge mechanism). Όλα τα εθνικά πλαίσια ηλεκτρονικής τιμολόγησης που υιοθετούνται θα πρέπει να είναι σύμφωνα με αυτό που ορίζει η Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ όλες οι υποκείμενες επιχειρήσεις που έχουν εγγραφεί για σκοπούς Φ.Π.Α. θα υποχρεούνται να εκδίδουν ηλεκτρονικά τιμολόγια με συγκεκριμένη δομή. Τέλος, τα τιμολόγια αυτά θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να εκδίδονται εντός 10 ημερών από την πώληση των αγαθών ή την παροχή των υπηρεσιών.
H υποχρεωτική, στις περισσότερες περιπτώσεις, εφαρμογή της ηλεκτρονικής τιμολόγησης, θα επιτρέψει στις φορολογικές αρχές να έχουν πλήρη εικόνα των διασυνοριακών συναλλαγών σε πραγματικό χρόνο και να παρεμβαίνουν όταν εντοπίζουν δεδομένα που φέρουν χαρακτηριστικά φοροδιαφυγής. Παράλληλα, θα απαλλάξει τους φορολογούμενους από δηλωτικές υποχρεώσεις πληροφοριακού χαρακτήρα, ενώ θα διευκολύνει σημαντικά την οικονομική διαχείριση εντός των πολυεθνικών ομίλων, καθώς πλέον θα υφίστανται κοινά λειτουργικά πλαίσια μεταξύ των κρατών – μελών.
Σημειώνεται, πάντως, ότι η χώρα μας, με την υλοποίηση και περαιτέρω ανάπτυξη της ψηφιακής πλατφόρμας myDΑΤΑ, οδεύει με γοργούς ρυθμούς προς την κατεύθυνση που επιδιώκει ο νέος αυτός κανόνας, όπως αποδεικνύεται και από την πολύ πρόσφατη αποδοχή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την υποχρεωτική εφαρμογή της ηλεκτρονικής τιμολόγησης.
Οικονομία των πλατφορμών
Οι ψηφιακές πλατφόρμες αποτελούν το ενδιάμεσο μέρος που παρεμβάλλεται μεταξύ δύο ή περισσότερων αντισυμβαλλόμενων – χρηστών, εκ των οποίων οι πάροχοι, από τη μία πλευρά, προσφέρουν τα αγαθά ή τις υπηρεσίες τους και οι καταναλωτές, από την άλλη, επιδιώκουν την απόκτηση αυτών έναντι ανταλλάγματος (όπως είναι για παράδειγμα η βραχυχρόνια μίσθωση ακινήτων ή η παροχή υπηρεσιών μεταφοράς με ιδιωτικά μέσα). Λαμβάνοντας υπόψη την τρέχουσα εικόνα της οικονομίας των πλατφορμών, σε πολλές περιπτώσεις οι εν λόγω πάροχοι επιτυγχάνουν να μην αποδίδουν Φ.Π.Α., είτε διότι δεν συμμορφώνονται με τις σχετικές υποχρεώσεις τους, είτε διότι πολύ απλά τις αγνοούν. Το φαινόμενο αυτό σε κάθε περίπτωση δημιουργεί στρεβλώσεις στη λειτουργία της αγοράς και δεν επιτρέπει τον υγιή ανταγωνισμό με τις παραδοσιακές μορφές αντίστοιχων δραστηριοτήτων.
Υπό το πρίσμα των νέων κανόνων, οι ψηφιακές πλατφόρμες θα θεωρούνται οιονεί πάροχοι και θα καλούνται να χρεώνουν οι ίδιες Φ.Π.Α. στους τελικούς καταναλωτές και να τον αποδίδουν στις φορολογικές αρχές στην περίπτωση που οι πραγματικοί πάροχοι δεν έχουν εκπληρώσει τις σχετικές τους υποχρεώσεις. Κατ’ επέκταση, σε κάποιες περιπτώσεις, η μετακύλιση των υποχρεώσεων που σχετίζονται με τον Φ.Π.Α. θα απαλλάξει ορισμένους μικρούς παρόχους από σημαντικά βάρη συμμόρφωσης. Το εν λόγω μέτρο αναμένεται να τεθεί σε εφαρμογή από την 1η Ιουλίου 2028, με τα κράτη-μέλη να έχουν, ωστόσο, την επιλογή να την αναβάλλουν έως την 1η Ιανουαρίου 2030.
Μία εγγραφή για σκοπούς Φ.Π.Α.
Στα πλαίσια της ελεύθερης αγοράς, είναι σύνηθες φαινόμενο επιχειρήσεις κάθε μεγέθους να επιδιώκουν την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων τους σε περισσότερα του ενός κράτη-μέλη. Εντούτοις, η ύπαρξη διαφορετικών κανόνων εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης οδηγεί σε σημαντικά διαχειριστικά και οικονομικά κόστη στα πλαίσια αυτού του εγχειρήματος, καθιστώντας σχεδόν απαγορευτική την εκτός των συνόρων επέκταση των μικρομεσαίων κυρίως επιχειρήσεων. Υπήρξαν, πράγματι, πρωτοβουλίες που στόχευαν στην απλοποίηση των εν λόγω διαδικασιών, με κυριότερη τη θέσπιση των Μονοαπευθυντικών Θυρίδων (OSS), οι οποίες, ωστόσο, επιδέχονται σημαντικές βελτιώσεις.
Με τους νέους κανόνες, ξεκινώντας από την 1η Ιουλίου 2028 ή έως την 1η Ιανουαρίου 2030 κατ’ επιλογή των κρατών-μελών, το σύστημα της μίας εγγραφής για σκοπούς Φ.Π.Α. επεκτείνει το υπάρχον πλαίσιο ώστε να καλύπτονται, μεταξύ άλλων, και πωλήσεις προς ιδιώτες (B2C), παροχές υπηρεσιών συναρμολόγησης και εγκατάστασης, καθώς και ιδιοπαραδόσεις αγαθών. Παράλληλα, θα είναι δυνατή η εφαρμογή του μηχανισμού αντίστροφης χρέωσης για εγχώριες παραδόσεις σε υποκείμενους στον φόρο από μη εγκατεστημένους προμηθευτές. Είναι αξιοσημείωτο ότι, με τις απλοποιήσεις που αναμένεται να εφαρμοστούν εκτιμάται ότι θα εξοικονομηθούν εντός μίας δεκαετίας από τις επιχειρήσεις περίπου 8,7 δις ευρώ που σχετίζονται με κόστη εγγραφής και διαχείρισης για σκοπούς Φ.Π.Α..
Είναι προφανές ότι, οι τρεις βασικοί κανόνες που περιγράφονται επιγραμματικά ανωτέρω, μαζί με μια σειρά λοιπών τροποποιήσεων που περιλαμβάνονται στις προτάσεις της Επιτροπής, θα επιφέρουν σημαντικές αλλαγές στον τρόπο που συμμορφώνονται με τον Φ.Π.Α. τόσο οι εγκατεστημένοι εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης υποκείμενοι στον φόρο, όσο και οι επιχειρήσεις τρίτων χωρών, οι οποίες δραστηριοποιούνται εντός αυτής. Αντίστοιχα, από την πλευρά των φορολογικών αρχών, το στοίχημα θα είναι να αξιοποιήσουν στο έπακρο τη λεπτομερή πληροφόρηση που θα τεθεί στη διάθεσή τους με την πλήρη εφαρμογή των κανόνων, ώστε να μειώσουν το κενό Φ.Π.Α..
Συμπερασματικά, η αναθεώρηση των κανόνων Φ.Π.Α. σηματοδοτεί μία νέα εποχή για την ψηφιακή οικονομία. Μπορεί οι χρόνοι εφαρμογής τους να φαίνονται μακρινοί, καθώς δεν αναμένεται να εφαρμοστούν νωρίτερα από τον Ιούλιο του 2028. Εντούτοις, απαιτείται αντίστοιχα σημαντικός χρόνος για την πλήρη κατανόησή τους, δεδομένου ότι εκκρεμεί και η δημοσίευση αναλυτικών οδηγιών, όπως και για την υλοποίηση στοχευμένων ενεργειών, οι οποίες είναι πολύ πιθανό ότι εκτείνονται σε διάφορες λειτουργίες, όπως για παράδειγμα τα τμήματα IT των επιχειρήσεων. Ως εκ τούτου, πρωτίστως οι επιχειρήσεις και οι όμιλοι οι οποίοι δραστηριοποιούνται στο διεθνές εμπόριο θα είναι σοφό να ξεκινήσουν την προετοιμασία τους το νωρίτερο δυν