Γενικά περί διευθέτησης του χρόνου εργασίας
Η διευθέτηση του χρόνου εργασίας, κατά τα οριζόμενα στο άρθρο 41 του Ν.1892/1990, όπως ισχύει, είναι σύστημα διαχείρισης και κατανομής του συνολικού εργάσιμου χρόνου του εργαζόμενου εις τρόπον, ώστε σε ορισμένες χρονικές περιόδους να παρέχεται εργασία και πέραν των νομίμων χρονικών ορίων, ενώ σε άλλες περιόδους να γίνεται αντίστοιχη μείωση των ωρών απασχόλησης, με καταβολή της ίδιας αμοιβής. Πρακτικά, το εν λόγω σύστημα δεν συνιστά τρόπο αύξησης του χρόνου εργασίας, αλλά μέσο συμψηφισμού αυξημένων ωρών απασχόλησης μίας περιόδου, με τις λιγότερες ώρες μίας άλλης περιόδου.
Η διευθέτηση του χρόνου εργασίας συνιστά περίπτωση επιτρεπτού συμψηφισμού ωρών απασχόλησης.
Ειδικότερα, με τις ρυθμίσεις του άρθρου 41 του Ν.1892/1990, όπως ισχύει μετά την τροποποίηση του με το άρθρο 59 του Ν.4808/2021 , παρέχεται η δυνατότητα για την εφαρμογή συστήματος διευθέτησης του χρόνου εργασίας, σε εξάμηνη ή δωδεκάμηνη περίοδο αναφοράς, μετά από έγγραφη ατομική συμφωνία των μερών.
Η διαδικασία αυτή, που προβλέπει η διάταξη του άρθρου 59 τουΝ.4808/2021, που τέθηκε σε ισχύ από 19/6/2021, είναι δυνατή μόνον στην περίπτωση κατά την οποία δεν υφίσταται συνδικαλιστική οργάνωση στην επιχείρηση ή δεν έχει επιτευχθεί συμφωνία μεταξύ της συνδικαλιστικής οργάνωσης και του εργοδότη (Εγκύκλιος Υπουργείου Εργασίας 64597 /3-9-2021).
Η διευθέτηση του χρόνου εργασίας, σύμφωνα με τις ρυθμίσεις του άρθρου 28 του Ν.5053/2023 (παρ. 6 του άρθρου 192 του Κώδικα Ατομικού Εργατικού Δικαίου - Π.Δ. 80/2022), γίνεται πλέον με ατομική σύμβαση εργαζόμενου - εργοδότη, χωρίς να απαιτείται προηγούμενο αίτημα του εργαζόμενου. Πιο συγκεκριμένα, απαλείφθηκε η σχετική ρύθμιση του Ν.4808/2021, που προέβλεπε υποχρέωση υποβολής ενυπόγραφης αίτησης του εργαζόμενου που επιθυμεί να εφαρμοστεί το σύστημα διευθέτησης του χρόνου εργασίας και πλέον ζητούμενο είναι η «συναίνεση» του εργαζόμενου και όχι το «αίτημα».
Συγκεκριμένα, η φράση «δεν υπέβαλε αίτημα για διευθέτηση» αντικαταστάθηκε από τη φράση «δεν συναίνεσε σε διευθέτηση».
Με τις ρυθμίσεις του Ν.5053/2023 προβλέπεται ότι, στην περίπτωση που δεν υπάρχει συνδικαλιστική οργάνωση ή δεν επιτευχθεί συμφωνία μεταξύ της συνδικαλιστικής οργάνωσης και του εργοδότη, μπορεί να εφαρμοσθεί το σύστημα διευθέτησης του χρόνου εργασίας, μετά από έγγραφη συμφωνία του εργοδότη με τον εργαζόμενο.
Η συμφωνία για διευθέτηση είναι μια εκ των προτέρων συμφωνία, η οποία καλύπτει μια συγκεκριμένη περίοδο αναφοράς έξι (6) ή δώδεκα (12) μηνών, εντός χρονικού διαστήματος ενός ημερολογιακού έτους, ακόμη και στην περίπτωση που συνάπτεται με ατομική σύμβαση.
Πιο συγκεκριμένα, σε επιχειρήσεις στις οποίες εφαρμόζεται συμβατικό ωράριο εργασίας έως σαράντα (40) ωρών εβδομαδιαίως, επιτρέπεται για μία χρονική περίοδο (περίοδος αυξημένης απασχόλησης) ο εργαζόμενος να απασχολείται δυο (2) ώρες την ημέρα επιπλέον των οκτώ (8) ωρών, υπό την προϋπόθεση ότι οι επιπλέον των σαράντα (40) (ή του μικρότερου συμβατικού ωραρίου) ώρες εργασίας την εβδομάδα αφαιρούνται από τις ώρες εργασίας μιας άλλης χρονικής περιόδου (περίοδος μειωμένης απασχόλησης). Αντί της παραπάνω μειώσεως των ωρών εργασίας, επιτρέπεται να χορηγείται στον εργαζόμενο ανάλογη ημερήσια ανάπαυση (ρεπό) ή συνδυασμός μειωμένων ωρών εργασίας και ημερών αναπαύσεως.
Σύμφωνα με την παρ. 4 του άρθρου 41 του Ν.1892/1990 , η καταβαλλόμενη αμοιβή κατά το χρονικό διάστημα της διευθέτησης και στα δύο εφαρμοζόμενα συστήματα (της εξάμηνης ή ετήσιας διευθέτησης), τόσο κατά την περίοδο της αυξημένης, όσο και της μειωμένης απασχόλησης, είναι ίση με την αμοιβή για εργασία σαράντα (40) ωρών εβδομαδιαίως, εφόσον στην επιχείρηση ισχύει εβδομαδιαίο ωράριο σαράντα (40) ωρών. Αν στην επιχείρηση ισχύει εβδομαδιαίο ωράριο μικρότερο των σαράντα (40) ωρών, η καταβαλλόμενη κατά το χρονικό διάστημα της διευθέτησης αμοιβή είναι ίση με την αμοιβή που προβλέπεται για το εβδομαδιαίο αυτό ωράριο.
Στο πλαίσιο αυτό, ένας μισθωτός πενθήμερης απασχόλησης, που εργάζεται επί οκτάωρο ημερησίως, είναι δυνατόν στην περίπτωση θέσπισης ενός συστήματος διευθέτησης του χρόνου εργασίας, για παράδειγμα να απασχολείται:
- δέκα (10) ώρες ημερησίως για τέσσερις (4) ημέρες στη διάρκεια μιας εβδομάδας και
- έξι (6) ώρες την ημέρα για τέσσερις (4) ημέρες κάποια άλλη εβδομάδα.
Με τον τρόπο αυτό θα έχει εργασθεί σαράντα οκτώ (48) ώρες την μια εβδομάδα και τριάντα δυο (32) τη δεύτερη, με αποτέλεσμα ο μέσος όρος εβδομαδιαίας εργασίας να είναι σαράντα (40) ώρες, που αντιστοιχεί στο πλήρες εβδομαδιαίο του ωράριο.
Αξίζει να επισημανθεί ότι, απαγορεύεται η καταγγελία της σύμβασης εργασίας λόγω μη συναίνεσης του εργαζόμενου σε διευθέτηση του χρόνου εργασίας (άρθρο 28 του Ν.5053/2023).
Κατά την εφαρμογή της διευθέτησης του χρόνου εργασίας και στα δύο συστήματα (διευθέτηση σε εξάμηνη και σε ετήσια βάση), ο εργαζόμενος έχει δικαίωμα να αρνηθεί την παροχή της επιπλέον εργασίας κατά την περίοδο αυξημένης απασχόλησης, εφόσον δεν μπορεί να την εκτελέσει και η άρνηση του αυτή δεν αντίκειται στην καλή πίστη. Η άρνηση του εργαζομένου να παράσχει την επιπλέον εργασία δεν συνιστά λόγο καταγγελίας της σύμβασης εργασίας του.
Επίσης, ο εργοδότης θα πρέπει να τηρεί και κατά την περίοδο της αυξημένης απασχόλησης τις προβλέψεις της εργατικής νομοθεσίας σχετικά με την υποχρεωτική ημερήσια και εβδομαδιαία ανάπαυση.
Όπως ρητά ορίζεται στην παρ. 1 (γ) και 2 (γ) του άρθρου 41του Ν.1892/1990 , οι κείμενες προστατευτικές διατάξεις για το χρόνο υποχρεωτικής ανάπαυσης των εργαζομένων έχουν πλήρη εφαρμογή και κατά την περίοδο της αυξημένης απασχόλησης.
Κατά συνέπεια, η παροχή εργασίας σε συνεχόμενες ημέρες και πιο συγκεκριμένα επτά ημέρες την εβδομάδα δεν επιτρέπεται ούτε στο πλαίσιο θέσπισης συστήματος διευθέτησης του χρόνου εργασίας.
Συνεπώς, σε κάθε περίπτωση δεν είναι επιτρεπτή η συνεχόμενη εργασία χωρίς την χορήγηση εβδομαδιαίων αναπαύσεων, ακόμα και αν αφορά συγκεκριμένο περιορισμένο χρονικό διάστημα, ή παρέχεται συνεχόμενη εργασία με σκοπό να λάβει ο εργαζόμενος αργότερα συνεχόμενες αναπαύσεις, καθόσον τα συστήματα αυτά της οργάνωσης του χρόνου εργασίας βρίσκονται εκτός του θεσμικού πλαισίου του άρθρου 41 του Ν. 1892/1990 και αντίκεινται σε διατάξεις αναγκαστικού δικαίου που αφορούν την ανάπαυση του μισθωτού (Β.Δ. 748/1966, άρθρο 5 του Π.Δ. 88/1999 ).
Διαδικαστικό πλαίσιο διευθέτησης του χρόνου εργασίας
Πρέπει να συμπεριληφθεί ρητός όρος στην ατομική σύμβαση εργασίας περί συμφωνίας του αιτούντος εργαζόμενου και εργοδότη για διευθέτηση και τροποποίηση της ατομικής σύμβασης στο μέρος που αφορά στην διάρκεια της ημερήσιας και της εβδομαδιαίας απασχόλησης, με κοινοποίηση στον εργαζόμενο του εφαρμοζόμενου συστήματος διευθέτησης που συμφωνήθηκε κατά τα οριζόμενα στο Π.Δ.156/1994 (ήδη κατά τα οριζόμενα στο άρθρο 6 του Ν.5053/2023).
Υφίσταται υποχρέωση του εργοδότη να υποβάλει το ψηφιακό ωράριο στο πληροφοριακό σύστημα «ΕΡΓΑΝΗ», στο οποίο θα αποτυπώνεται το εφαρμοζόμενο σύστημα διευθέτησης και στο οποίο θα προβλέπεται η σχετική περίοδος αναφοράς κατά την οποία θα έχει ισχύ το εν λόγω σύστημα διευθέτησης.
Τα ανωτέρω στοιχεία-έντυπα θα πρέπει να τηρούνται από τον εργοδότη στην επιχείρηση σύμφωνα με τις σχετικές, ανά περίπτωση, διατάξεις και να είναι στην διάθεση των Επιθεωρητών Εργασιακών Σχέσεων κατά την άσκηση των ελεγκτικών καθηκόντων τους (Εγκύκλιος Υπουργείου Εργασίας 64597/3-9-2021).
Εξάμηνη διευθέτηση του χρόνου εργασίας
Το πλαίσιο της εξάμηνης διευθέτησης
Σύμφωνα με τις διατάξεις της παρ. 1 του άρθρου 41 τουΝ.1892/1990, σε επιχειρήσεις στις οποίες εφαρμόζεται συμβατικό ωράριο έως σαράντα (40) ωρών εβδομαδιαίως, επιτρέπεται για μία χρονική περίοδο η δυνατότητα απασχόλησης του εργαζομένου επιπλέον των οκτώ (8) ωρών και μέχρι δύο (2) ώρες ημερησίως (έως δέκα ώρες την ημέρα), η οποία λογίζεται ως περίοδος αυξημένης απασχόλησης. Επιπρόσθετα, για μία άλλη χρονική περίοδο που λογίζεται ως περίοδος μειωμένης απασχόλησης, ο εργαζόμενος θα πρέπει να απασχολείται λιγότερες ώρες από το συμβατικό εβδομαδιαίο ωράριό του ή να λαμβάνει περισσότερες ημέρες ανάπαυσης (ρεπό) ή μπορεί να εφαρμόζεται συνδυασμός μειωμένης απασχόλησης και χορήγησης περισσότερων ημερών ανάπαυσης.
Η περίοδος αναφοράς, δηλαδή το σύνολο των χρονικών διαστημάτων αυξημένης και μειωμένης απασχόλησης, δε θα πρέπει να υπερβαίνει τους έξι (6) μήνες σε διάστημα δώδεκα (12) μηνών (περίοδος αναφοράς).
Κατά τη διευθέτηση σε εξάμηνη βάση ο μέσος όρος των ωρών εβδομαδιαίας εργασίας κατά την περίοδο του εξαμήνου παραμένει στις σαράντα (40) ώρες ή αν εφαρμόζεται μικρότερο συμβατικό ωράριο παραμένει στον αριθμό ωρών του μικρότερου αυτού ωραρίου, χωρίς να συμπεριλαμβάνονται οι ώρες της υπερεργασίας, καθώς και των νόμιμων υπερωριών που τυχόν θα πραγματοποιηθούν κατά την περίοδο μειωμένης απασχόλησης.
Παράδειγμα διευθέτησης σε εξάμηνη βάση
Το πλαίσιο της συμφωνηθείσας διευθέτησης του χρόνου εργασίας σε εξάμηνη βάση του εργαζόμενου Δημητριάδη Γεωργίου, που απασχολείται από Δευτέρα έως Παρασκευή και επί οκτάωρο ημερησίως, έχει ως εξής:
Η περίοδος αυξημένης απασχόλησης ορίζεται από Δευτέρα 7 Απριλίου 2025 έως Παρασκευή 4 Ιουλίου 2025 ως ακολούθως:
Απασχόληση για την ανωτέρω περίοδο διάρκειας σαράντα εννέα (49) εργασίμων ημερών x 2 ώρες επιπλέον την ημέρα (2 ώρες επιπλέον εργασία από Δευτέρα έως Πέμπτη) = 98 ώρες αυξημένης απασχόλησης. Δεν συμπεριλαμβάνονται στις 49 αυτές εργάσιμες ημέρες η Δεύτερη ημέρα του Πάσχα 21 Απριλίου 2025, η Πέμπτη 1η Μαΐου και η Δευτέρα 9 Ιουνίου (του Αγίου Πνεύματος), όπου η επιχείρηση παραμένει κλειστή κατά τις ημέρες αυτές, οπότε οι ώρες αυξημένης απασχόλησης του εν λόγω μισθωτού καθορίζονται κατά την εν λόγω χρονική περίοδο σε ενενήντα οκτώ (98).
Η περίοδος μειωμένης απασχόλησης ορίζεται από Δευτέρα 21 Ιουλίου 2025 έως Δευτέρα 1 Σεπτεμβρίου 2025 ως ακολούθως:
Απασχόληση για την ανωτέρω περίοδο διάρκειας είκοσι πέντε (25) εργασίμων ημερών x 2 ώρες λιγότερες την ημέρα (6ώρη εργασία από Δευτέρα έως Πέμπτη) = 50 ώρες μειωμένης απασχόλησης. Επίσης, συμφωνήθηκε στο πλαίσιο της διευθέτησης να λάβει έξι (6) επιπλέον ημέρες ανάπαυσης (ρεπό) κατά τις ημέρες της Παρασκευής 25 Ιουλίου, 1,8, 22 και 29 Αυγούστου 2025 και 5 Σεπτεμβρίου 2025. Στις εν λόγω εργάσιμες ημέρες δεν συμπεριλαμβάνεται η ημέρα αργίας της Παρασκευής 15 Αυγούστου 2025.
Ρητός όρος στην ατομική σύμβαση εργασίας περί συμφωνίας του αιτούντος εργαζόμενου και εργοδότη για διευθέτηση
Όπως προαναφέρθηκε, για να λάβει χώρα η διευθέτηση του χρόνου εργασίας θα πρέπει να συμπεριληφθεί ρητός όρος στην ατομική σύμβαση εργασίας περί συμφωνίας του αιτούντος εργαζόμενου και εργοδότη για διευθέτηση και τροποποίηση της ατομικής σύμβασης στο μέρος που αφορά στην διάρκεια της ημερήσιας και της εβδομαδιαίας απασχόλησης, με κοινοποίηση στον εργαζόμενο του εφαρμοζόμενου συστήματος διευθέτησης που συμφωνήθηκε σύμφωνα με τα οριζόμενα στο Π.Δ. 156/1994 ( άρθρο 6 του Ν.5053/2023 ). Η έγγραφη αυτή συμφωνία μεταξύ εργοδότη και εργαζόμενου περί διευθέτησης του χρόνου εργασίας είναι δυνατόν να συμπεριληφθεί ως συμπληρωματικός (προσθετικός) όρος της αρχικώς συναφθείσας ατομικής σύμβασης εργασίας του αιτούντος τη διευθέτηση του χρόνου εργασίας εργαζόμενου, όπως για παράδειγμα ο κάτωθι προτεινόμενος όρος:
«Στην από 00/00/20... υπογραφείσα ατομική σύμβαση εργασίας τ... μισθωτού .............................. προστίθεται ως προϊόν συμφωνίας των συμβαλλομένων μερών το παρακάτω εδάφιο: «Συμφωνείται μεταξύ του εργοδότη ............................ και του εργαζόμενου ................................... να εφαρμοσθεί κατά το ημερολογιακό έτος ................ σύστημα διευθέτησης του χρόνου εργασίας σε εξάμηνη βάση (ή σε ετήσια βάση), σύμφωνα με το άρθρο 41 του Ν.1892/1990, όπως ισχύει. Η περίοδος αυξημένης απασχόλησης ορίζεται από .................... έως ........................ ως ακολούθως ............................ .
Η περίοδος μειωμένης απασχόλησης ορίζεται από .................... έως ........................... ως ακολούθως .................... .
Σύμφωνα με το ανωτέρω συμφωνηθέν σύστημα διευθέτησης του χρόνου εργασίας σε εξάμηνη (ή ετήσια) βάση, ο μέσος όρος των ωρών εβδομαδιαίας εργασίας κατά την περίοδο του εξαμήνου ( ή του ημερολογιακού έτους) παραμένει στις σαράντα (40) ώρες ή αν εφαρμόζεται μικρότερο συμβατικό ωράριο παραμένει στον αριθμό ωρών του μικρότερου αυτού ωραρίου, χωρίς να συμπεριλαμβάνονται οι ώρες της υπερεργασίας, καθώς και των νόμιμων υπερωριών που τυχόν θα πραγματοποιηθούν κατά την περίοδο μειωμένης απασχόλησης.
Πόλη ...... Ημερομηνία υπογραφής της σύμβασης ...........................
Ο ΕΡΓΟΔΟΤΗΣ ή Ο ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΣ
ΝΟΜΙΜΟΣ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΣ
(Υπογραφή) (Υπογραφή)
Ετήσια διευθέτηση του χρόνου εργασίας
Σύμφωνα με τις διατάξεις της παρ. 2 του άρθρου 41 τουΝ.1892/1990 , σε επιχειρήσεις στις οποίες εφαρμόζεται συμβατικό ωράριο εργασίας έως σαράντα (40) ωρών εβδομαδιαίως προβλέπεται ότι, μέχρι διακόσιες πενήντα έξι (256) ώρες από τον ετήσιο συνολικό χρόνο απασχόλησης μπορούν να κατανεμηθούν και να προσαυξήσουν τον ημερήσιο και εβδομαδιαίο χρόνο απασχόλησης μιας περιόδου του ημερολογιακού έτους, η οποία δεν μπορεί να υπερβαίνει τις τριάντα δύο (32) εβδομάδες (περίοδος αυξημένης απασχόλησης). Ακολούθως, για το υπόλοιπο διάστημα του ίδιου ημερολογιακού έτους (περίοδος μειωμένης απασχόλησης) ο εργαζόμενος θα πρέπει να απασχολείται λιγότερες ώρες από το συμβατικό εβδομαδιαίο ωράριό του ή να λαμβάνει περισσότερες ημέρες ανάπαυσης (ρεπό) ή ανάλογη προσαύξηση των ημερών της ετήσιας άδειας του ή συνδυασμό μειωμένων ωρών και ημερών ανάπαυσης ή ημερών αδείας.
Κατά τη διευθέτηση σε ετήσια βάση ο μέσος όρος των ωρών εβδομαδιαίας εργασίας κατά την περίοδο ενός ημερολογιακού έτους (περίοδος αναφοράς), στις οποίες δεν περιλαμβάνονται οι ώρες της υπερεργασίας και των νομίμων υπερωριών που τυχόν θα πραγματοποιηθούν κατά την περίοδο της μειωμένης απασχόλησης, παραμένει στις σαράντα (40) ώρες ή αν εφαρμόζεται μικρότερο συμβατικό ωράριο παραμένει στον αριθμό ωρών του μικρότερου αυτού ωραρίου. Σε περίπτωση που συνυπολογιστούν οι τυχόν πραγματοποιηθείσες ώρες υπερεργασίας και νόμιμης υπερωρίας, ο ανωτέρω μέσος όρος δεν επιτρέπεται να υπερβαίνει τις σαράντα οκτώ (48) ώρες εβδομαδιαίως.
Παράδειγμα διευθέτησης σε ετήσια βάση
Το πλαίσιο της συμφωνηθείσας διευθέτησης του χρόνου εργασίας σε ετήσια βάση του εργαζόμενου Δημητρίου Γεωργίου, που απασχολείται από Δευτέρα έως Παρασκευή και επί οκτάωρο ημερησίως, έχει ως εξής:
Η περίοδος αυξημένης απασχόλησης ορίζεται από Δευτέρα 13/12025 έως Πέμπτη 4/9/2025 ως ακολούθως:
Απασχόληση για την ανωτέρω περίοδο διάρκειας τριάντα δυο (32) εβδομάδων x 2 ώρες επιπλέον την ημέρα (2 ώρες επιπλέον εργασία από Δευτέρα έως Πέμπτη) = 32 εβδομάδες x 8 ώρες = 256 ώρες αυξημένης απασχόλησης. Επειδή η επιχείρηση παραμένει κλειστή την Καθαρά Δευτέρα 3/3/2025, τη Δευτέρα του Πάσχα 21/4/2025, τη Πέμπτη 1/5/2025 (Πρωτομαγιά) και τη Δευτέρα 9/6/2025 (του Αγίου Πνεύματος), οι ώρες αυξημένης απασχόλησης του εν λόγω μισθωτού περιορίζονται σε διακόσιες είκοσι τέσσερις (256 - 8= 244).
Η περίοδος μειωμένης απασχόλησης ορίζεται από Δευτέρα 8/9/2025 έως Δευτέρα 22/12/2025 ως ακολούθως:
Απασχόληση για την ανωτέρω περίοδο διάρκειας εξήντα (60) εργασίμων ημερών x 2 ώρες λιγότερες την ημέρα (6ώρη εργασία από Δευτέρα έως Πέμπτη) = 120 ώρες μειωμένης απασχόλησης ή με άλλο τρόπο για περίοδο 15 εβδομάδων (από Δευτέρα 8/9/2025 έως Δευτέρα 22/12/2025) x 8 ώρες λιγότερης εργασίας = 120 ώρες. Στις εργάσιμες ημέρες του εν λόγω χρονικού διαστήματος δεν συμπεριλαμβάνεται η Τρίτη 28 Οκτωβρίου 2025 και για το λόγο αυτό παρατείνεται το μειωμένο ωράριο έως τη Δευτέρα 22/12/2025. Επίσης, συμφωνήθηκε στο πλαίσιο της διευθέτησης, να λάβει δέκα τρεις (13) επιπλέον ημέρες ανάπαυσης (ρεπό) κατά τις ημέρες της Παρασκευής:
- 27 Σεπτεμβρίου 2025,
- 4, 11, 18 και 25 Οκτωβρίου 2025,
- 7, 14, 21 και 28 Νοεμβρίου 2025 και
- 6, 13, 20, και 27 Δεκεμβρίου 2025.
Σύστημα 4ήμερης πλήρους απασχόλησης διάρκειας 40 ωρών εβδομαδιαίως και 10 ωρών ημερησίως
Κατόπιν συμφωνίας εργαζόμενου και εργοδότη παρέχεται η δυνατότητα εφαρμογής συστήματος 4ήμερης πλήρους απασχόλησης διάρκειας 40 ωρών εβδομαδιαίως και 10 ωρών ημερησίως.
Με τη διάταξη της παρ. 2 του άρθρου 55 του Ν.4808/2021 , προβλέπεται ένα νέο σύστημα οργάνωσης του χρόνου εργασίας, το οποίο αποτελεί πλήρη απασχόληση. Συγκεκριμένα, στα πλαίσια της διευθέτησης του χρόνου εργασίας του άρθρου 41 του Ν. 1892/1990 και σύμφωνα με τους όρους και τις προϋποθέσεις υιοθέτησής της, παρέχεται η δυνατότητα εφαρμογής συστήματος 4ήμερης πλήρους απασχόλησης διάρκειας σαράντα (40) ωρών εβδομαδιαίως και δέκα (10) ωρών ημερησίως.
Το συγκεκριμένο σύστημα διευθέτησης του χρόνου εργασίας μπορεί να εφαρμόζεται είτε σε μία χρονική περίοδο αναφοράς έξι (6) μηνών, εντός ενός ημερολογιακού έτους, είτε σε μια χρονική περίοδο αναφοράς ενός (1) ημερολογιακού έτους.
Κατά την εφαρμογή του εν λόγω συστήματος δεν είναι επιτρεπτή η απασχόληση πέραν των δέκα (10) ωρών ημερησίως και των σαράντα (40) ωρών εβδομαδιαίως που κατανέμεται σε 4ήμερη βάση (Εγκ. 64597/03-09-2021).
Περαιτέρω, η απασχόληση την 5η ημέρα της εβδομάδος, όπου εφαρμόζεται στο πλαίσιο της διευθέτησης εργασία τεσσάρων (4) ημερών εβδομαδιαίως, απαγορεύεται, και στην περίπτωση που αυτό συμβεί η απασχόληση την ημέρα αυτή δεν συνιστά υπερωρία, γιατί η τελευταία πραγματοποιείται κατά τις εργάσιμες ημέρες της εβδομάδος (μετά το νόμιμο ημερήσιο ωράριο) και όχι κατά τις ημέρες της εβδομάδος που είναι αναπαύσεις για τους εργαζομένους. Επί απασχόλησης την 5η ημέρα της εβδομάδος, όπου εφαρμόζεται εργασία τεσσάρων (4) ημερών εβδομαδιαίως, ο εργοδότης διώκεται με βάση τις αρχές περί αδικαιολόγητου πλουτισμού.
Υπέρβαση του συμφωνηθέντος μειωμένου εβδομαδιαίου ωραρίου (άρθρο 41 του Ν. 1892/1990)
Σύμφωνα με τις ρυθμίσεις της παρ.5 του άρθρου 41 τουΝ.1892/1990:
«5.α. Κατά την περίοδο της αυξημένης απασχόλησης η ημερήσια απασχόληση του εργαζομένου δεν επιτρέπεται να υπερβαίνει τις δέκα (10) ώρες. Στις υπερβάσεις του νόμιμου ημερήσιου ωραρίου μέχρι το ανώτατο όριο των δέκα (10) ωρών, καθώς και στις υπερβάσεις των σαράντα (40) ωρών εβδομαδιαίως δεν εφαρμόζονται οι διατάξεις του άρθρου 1 του Ν. 3385/2005, όπως αυτό αντικαταστάθηκε και ισχύει με την παρ. 10 του άρθρου 74 του Ν. 3863/2010 .
β. Κατά την περίοδο της μειωμένης απασχόλησης η υπέρβαση του συμφωνηθέντος μειωμένου εβδομαδιαίου ωραρίου, η οποία επιτρέπεται κατ΄ εξαίρεση, αμείβεται σύμφωνα με τα οριζόμενα στη διάταξη του άρθρου 1 του Ν.3385/2005, όπως αντικαταστάθηκε και ισχύει με την παρ. 10 του άρθρου 74 του Ν.3863/2010».
Ερμηνεύοντας την ανωτέρω διάταξη προκύπτει ότι, κατά την περίοδο της αυξημένης απασχόλησης το ημερήσιο ωράριο του εργαζομένου δεν επιτρέπεται να υπερβαίνει τις δέκα (10) ώρες. Οι υπερβάσεις του νόμιμου ημερήσιου ωραρίου μέχρι το ανώτατο όριο των δέκα (10) ωρών, καθώς και οι υπερβάσεις των σαράντα (40) ωρών εβδομαδιαίως δεν θεωρούνται ως υπερεργασία ή υπερωριακή απασχόληση.
Κατά την περίοδο της μειωμένης απασχόλησης, λόγω εφαρμογής συστήματος διευθέτησης του χρόνου εργασίας, η υπέρβαση του συμφωνηθέντος μειωμένου εβδομαδιαίου ωραρίου επιτρέπεται κατ΄ εξαίρεση. Σε αυτή την περίπτωση εφαρμόζονται οι διατάξεις περί αμοιβής υπερεργασίας και υπερωριακής απασχόλησης ( άρθρο 74 του Ν.3863/2010 ).
Κατά την περίοδο της μειωμένης απασχόλησης η υπέρβαση του συμφωνηθέντος μειωμένου εβδομαδιαίου ωραρίου επιτρέπεται κατ΄ εξαίρεση. Σε αυτή την περίπτωση εφαρμόζονται οι διατάξεις περί αμοιβής υπερεργασίας και υπερωριακής απασχόλησης σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 74 του Ν.3863/2010, δηλαδή στην περίπτωση που η μειωμένη ημερήσια απασχόληση στο πλαίσιο της διευθέτησης είναι εξάωρη, η μια ώρα πέραν του εξαώρου, εν προκειμένω η 7η ώρα ημερήσιας εργασίας θα αμειφθεί με το κύριο ωρομίσθιο προσαυξημένο κατά 20% και οι τρεις (3) ώρες πέραν της 7ης ( 8η, 9η και 10η) λογίζονται ως ώρες νόμιμης υπερωρίας και θα αμειφθούν με το κύριο ωρομίσθιο προσαυξημένο κατά 40%.
Λύση σύμβασης πριν από τη λήψη του χρονικού αντισταθμίσματος
Με την παρ. 2 του άρθρου 59 του Ν.4808/2021 , προστέθηκε στο άρθρο 41 του Ν. 1892/1990 η παρ. 12 ως εξής:
«12. Στην περίπτωση που λυθεί η σύμβαση εργασίας πριν από τη λήψη, εν όλω ή εν μέρει, του χρονικού αντισταθμίσματος που προβλέπεται κατά την περίοδο της μειωμένης απασχόλησης της παρ. 1, ο εργαζόμενος λαμβάνει, κατά τη λύση, αποζημίωση για τις υπερβάλλουσες ώρες που έχει απασχοληθεί σύμφωνα με τα οριζόμενα στο άρθρο 4 του Ν. 2874/2000 (ΦΕΚ Α΄ 286).».
Ειδικότερα με την ως άνω διάταξη ορίζεται ότι, στην περίπτωση που εφαρμόζεται σύστημα διευθέτησης του χρόνου εργασίας κατόπιν συμφωνίας και λυθεί η σύμβαση εργασίας του εργαζόμενου με οποιονδήποτε τρόπο, όπως για παράδειγμα λόγω καταγγελίας της σύμβασης εργασίας ή συνεπεία οικειοθελούς αποχώρησης του εργαζόμενου πριν την έναρξη της περιόδου μειωμένης απασχόλησης, ο εργαζόμενος δικαιούται, κατά τη λύση της σύμβασης, να λάβει αποζημίωση για τις επιπλέον ώρες που απασχολήθηκε κατά την περίοδο αυξημένης απασχόλησης, δηλαδή δικαιούται αμοιβή για υπερεργασία και υπερωρία (άρθρο 59 τουΝ.4808/2021, Εγκύκλιος Υπουργείου Εργασίας 64597/03-09-2021).
Πιο συγκεκριμένα, σε περίπτωση κατά την οποία λυθεί η σύμβαση εργασίας για οποιονδήποτε λόγο και ιδίως εξαιτίας παραίτησης ή απόλυσης του εργαζόμενου, χωρίς να εφαρμοστεί ή να ολοκληρωθεί η διευθέτηση του χρόνου εργασίας, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 41 του Ν.1892/1990, έχουν πλήρη εφαρμογή όλες οι προστατευτικές διατάξεις που καθορίζουν τις συνέπειες της υπέρβασης του ημερήσιου και εβδομαδιαίου ωραρίου εργασίας, ήτοι ο εργαζόμενος θα αποζημιωθεί για τις υπερβάλλουσες ώρες κατά τις διατάξεις περί υπερεργασίας και υπερωρίας, ανάλογα με τις ώρες που έχει εργαστεί καθ΄ υπέρβαση του ωραρίου (άρθρο 58 του Ν.4808/2021).
Κατά συνέπεια, ο εργαζόμενος που δεν έχει λάβει το χρονικό αντιστάθμισμα που προβλέπεται για την αυξημένη απασχόληση, στο πλαίσιο της διευθέτησης του χρόνου εργασίας, θα αποζημιωθεί για τις υπερβάλλουσες ώρες κατά τις διατάξεις περί υπερεργασίας και υπερωρίας.
Αντίθετα, σε περίπτωση κατά την οποία λυθεί η σύμβαση εργασίας, αφού προηγουμένως ο εργαζόμενος έχει κάνει χρήση της μειωμένης απασχόλησης, χωρίς, όμως, να έχει απασχοληθεί με καθεστώς αυξημένης διευθέτησης, ο εργοδότης δεν κατοχυρώνεται να αξιώσει να του επιστραφούν οι αποδοχές που αντιστοιχούν στις μειωμένες ώρες απασχόλησης της περιόδου της μειωμένης διευθέτησης του χρόνου εργασίας.
Αρμοδιότητες εργοδότη σχετικά με τη διευθέτηση του χρόνου εργασίας
Όπως προαναφέρθηκε, η διευθέτηση του χρόνου εργασίας, από τη θέση σε ισχύ του άρθρου 28 του Ν.5053/2023 (παρ. 6 του άρθρου 192 του Κώδικα Ατομικού Εργατικού Δικαίου - Π.Δ. 80/2022), γίνεται πλέον με ατομική σύμβαση εργαζόμενου - εργοδότη, χωρίς να απαιτείται προηγούμενο αίτημα του εργαζόμενου. Δεν απαιτείται πλέον ο εργοδότης να εξετάζει υποχρεωτικά τα εξατομικευμένα αιτήματα εργαζομένων για σύναψη ατομικής συμφωνίας για την εφαρμογή συστήματος διευθέτησης του χρόνου εργασίας.
Επισημαίνεται ότι, ο εργοδότης έχει τη δυνατότητα να γνωστοποιεί στους εργαζόμενους:
- τη δυνατότητα που προβλέπεται από το άρθρο 28 του Ν.5053/2023 κατόπιν συμφωνίας εργοδότη - εργαζόμενου εφαρμογής συστήματος διευθέτησης του χρόνου εργασίας, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα συστήματα τουάρθρου 41 του Ν. 1892/1990, όπως ισχύει, και
- τα πεδία των κατά περίπτωση επιχειρησιακών του αναγκών για την εφαρμογή συστήματος διευθέτησης του χρόνου εργασίας.
(Εγκύκλιος Υπουργείου Εργασίας 64597/3-9-2021).
Το κείμενο αποτελεί απόσπασμα από το ομότιτλο άρθρο του κ. Πέτρου Ραπανάκη που δημοσιεύθηκε στο τεύχος Σεπτεμβρίου 2024 του περιοδικού Epsilon7. Στο πλήρες άρθρο, μεταξύ άλλων, γίνεται αναφορά και στη διευθέτηση του χρόνου εργασίας ξενοδοχοϋπαλλήλων και στη διευθέτηση του χρόνου εργασίας εργαζόμενων σε εποχιακές επιχειρήσεις.