Σε πρόσφατο δημοσίευμα του γράφοντος σχετικά με την Εταιρική Διακυβέρνηση και την ανάγκη εμπέδωσής της ως κουλτούρα διοίκησης σε μια επιχείρηση ανεξάρτητα από το αν αυτή είναι μεγάλη ή μεσαία, υπήρξαν κάποια θετικά σχόλια για το τελευταίο κομμάτι του δημοσιεύματος και μια έμμεση παρακίνηση για περαιτέρω επεξήγησή του. Για το λόγο αυτό επανέρχομαι… δριμύτερος.
Ας θυμηθούμε λοιπόν το τελευταίο τμήμα του άρθρου, το οποίο είχε ως μεσότιτλο «διδάγματα ιστορίας»:
«Η πράξη ωστόσο έχει δείξει ότι οι βασικοί μέτοχοι που παρέβαιναν τις αρχές της Εταιρικής Διακυβέρνησης τιμωρήθηκαν -με χρονική καθυστέρηση- και οι ίδιοι από την ίδια την αδυσώπητη αγορά. Οι πλείστοι εξ’ αυτών μπορεί βραχυπρόθεσμα να αποκόμισαν κάποια οφέλη, αλλά σε βάθος χρόνου είδαν τις επιχειρήσεις τους είτε να διακόπτουν τις δραστηριότητές τους, είτε να συρρικνώνονται δραστικά. Ορισμένοι μάλιστα εξ’ αυτών διασύρθηκαν ηθικά μέσα από νομικές περιπέτειες που έφτασαν ακόμη και στην ποινή της φυλάκισης. Γιατί όπως έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες, η ιστορία δίνει τις απαντήσεις, χωρίς καν να χρειάζεται τις ερωτήσεις…».
Μια πρώτη διαπίστωση που μπορούν εύκολα να αντιληφθούν οι έμπειροι επιχειρηματίες, είναι πως μια παράνομη ενέργεια οδηγεί σχεδόν αναπόφευκτα και σε πολλές άλλες παράνομες ενέργειες. Είναι να μην ανοίξει ο ασκός του Αιόλου, που λένε.
Βασικός μέτοχος εισηγμένης εταιρείας στο Χρηματιστήριο της Αθήνας μου εξηγούσε χαρακτηριστικά: «Ας υποθέσουμε πως ένας ιδιοκτήτης εστιατορίου διατάζει τους σερβιτόρους τους να χρεώνουν επιπλέον το λογαριασμό κάθε πελάτη με ένα ευρώ, το οποίο δεν θα συμπεριλαμβάνουν στην απόδειξη και θα το δίνουν απ’ ευθείας στον ίδιο τον ιδιοκτήτη. Τότε είναι σχεδόν βέβαιο, ότι την επόμενη φορά οι ίδιοι σερβιτόροι θα χρεώνουν επιπλέον με δύο ευρώ κάθε πελάτη, τα οποία δεν θα τα συμπεριλαμβάνουν στην απόδειξη: Το ένα θα το δίνουν στον ιδιοκτήτη του εστιατορίου και το δεύτερο θα το κρατούν οι ίδιοι! Σε κάποιο χρονικό διάστημα, οι πελάτες θα αντιληφθούν την κατάσταση, τα έσοδα του μαγαζιού θα μειωθούν δραστικά, με αποτέλεσμα το κατάστημα να κλείσει και οι σερβιτόροι να χάσουν τη δουλειά τους.
Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τις μεγάλες επιχειρήσεις. Ας υποθέσουμε ότι ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος θέλοντας να ρίξει τους μετόχους μειοψηφίας και τις πιστώτριες τράπεζες, περνάει παράνομα ένα μέρος των εσόδων της επιχείρησης σε εταιρεία προσωπικών του συμφερόντων. Αυτό θα το αντιληφθούν τόσο ο οικονομικός διευθυντής, όσο και κάποια άλλα υψηλόβαθμα στελέχη της επιχείρησης, οι οποίοι με τη σειρά τους είναι πολύ πιθανόν να εισπράττουν παράνομες προμήθειες για τις πρώτες ύλες που παραγγέλνουν, ή για άλλες εργασίες που αναθέτουν σε τρίτους. Τα ίδια στελέχη, προκειμένου να συνεχίσουν απρόσκοπτα το παράνομο έργο τους, θα έχουν επίσης κάθε συμφέρον να προσλαμβάνουν προσωπικό φίλα προσκείμενο σε αυτά, ανεξάρτητα από το αν αυτό διαθέτει τα απαιτούμενα προσόντα για να επιτελέσουν την εργασία του. Τώρα, αν κάποιοι άλλοι εργαζόμενοι χαμηλότερης βαθμίδας αντιληφθούν κάτι, τότε και αυτοί ενδέχεται να αμείβονται έμμεσα με υπερωρίες που δεν δούλεψαν, ή με τη χορήγηση επιπλέον αδειών, κ.λπ.».
Η ουσία είναι πως οι επιπτώσεις σε μια επιχείρηση από τυχόν παράνομες ενέργειες του βασικού της μετόχου δεν σταματούν εκεί, αλλά πολλαπλασιάζονται επειδή οι παρενέργειές τους επεκτείνονται σε ένα μεγάλο φάσμα της λειτουργίας της.
Μια δεύτερη διαπίστωση είναι ότι ακόμη και αν ο νόμος δεν τιμωρεί τον παρανομούντα βασικό μέτοχο, τον τιμωρεί η ίδια η αγορά με την πάροδο του χρόνου. Γενικότερα, υπάρχει η πεποίθηση στο ευρύ κοινό ότι πολλοί συμπολίτες μας:
α) Μπορούν να παρανομούν για μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς να εντοπίζονται και χωρίς φυσικά να τιμωρούνται από το νόμο.
β) Ακόμη και αν εντοπιστούν από το νόμο, οι δικαστικές διαδικασίες είναι τόσο αργές και οι ποινές τόσο χαμηλές, έτσι ώστε τελικά ενδεχομένως να τους συμφέρει να παρανομήσουν.
Ανεξάρτητα από το κατά πόσο η προαναφερθείσα αντίληψη είναι σωστή, δεν θα πρέπει να παραγνωρίζεται πως υπάρχει και η «δικαιοσύνη της αγοράς», η οποία επιβάλλει ποινές με το να κατευθύνει τα ευρώ της εκεί που εκείνη επιλέγει, ή με το να διαθέτει τις υπηρεσίες της σε επιχειρήσεις που εμπιστεύεται.
Έτσι, μια εταιρεία όπως την περιγράψαμε παραπάνω, δεν μπορεί να προσελκύσει υψηλού επιπέδου στελέχη, επειδή αυτά έχουν αντιληφθεί τι συμβαίνει και επιλέγουν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στον ανταγωνισμό.
Μια τέτοια εταιρεία επίσης αρχίζει με την πάροδο του χρόνου να αποκτά κακή φήμη στην αγορά, γεγονός που επηρεάζει τις προτιμήσεις των καταναλωτών. Ακόμη όμως και να μην φτάσουν ποτέ αυτές οι πληροφορίες σε γνώση των καταναλωτών, οι τελευταίοι είναι γνώστες των επιπτώσεων που έχει ο κακός τρόπος λειτουργίας της εταιρείας μέσα από τις μέτριες υπηρεσίες που τους προσφέρει και μέσα από τη μέτρια σχέση προσφερόμενης ποιότητα και τιμής. Γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο τελικός κριτής όλων μας είναι ο καταναλωτής που μπορεί να κατευθύνει το ευρώ του, όπου αυτός επιθυμεί σε μια άκρως ανταγωνιστική και παγκοσμιοποιημένη αγορά.
Μια τρίτη διαπίστωση είναι ότι σε έναν επιχειρηματία (όπως και σε κάθε άνθρωπο) μεγάλη αξία δεν έχει μόνο το χρήμα που θα εισπράξει και η περιουσία που θα δημιουργήσει, αλλά επίσης η προσφορά του στο κοινωνικό σύνολο, η φήμη του και η υστεροφημία του. Από τις εταιρείες πχ διαπραγματεύονταν προ εικοσαετίας στο Χρηματιστήριο της Αθήνας, πάνω από τις μισές υποχρεώθηκαν να απορροφηθούν, ή να βάλουν λουκέτο. Βέβαια, η επιχειρηματική αποτυχία δεν αποτελεί μομφή, γιατί με την πάροδο του χρόνου το περιβάλλον διαφοροποιείται, ο ανταγωνισμός οξύνεται και τελικά οι ικανότητες όλων των επιχειρηματιών δεν είναι ίδιες.
Ωστόσο, η ουσία είναι πως μέσα σ’ αυτή τη χρονική περίοδο υπήρξαν επιχειρηματίες που είδαν το όνομά τους να απαξιώνεται πλήρως λόγω της ίδιας τους της προβληματικής συμπεριφοράς, που πολλές φορές γινόταν μέσα από την παραβίαση των κανόνων της Εταιρικής Διακυβέρνησης. Τελικά, οι επιχειρηματίες αυτοί έχασαν πολύ περισσότερα πράγματα, σε σχέση με εκείνα που ενδεχομένως να κέρδισαν πρόσκαιρα παρανομώντας.