Του Γιώργου Δαλιάνη με τη συνεργασία του Διονύση Σαμόλη και της Νίκης Χατζοπούλου*
Οι μεταβολές στο κεφάλαιο μίας εταιρείας είναι ουσιώδεις για την χρηματοοικονομική εικόνα μίας ανώνυμης εταιρείας, καθώς η αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου ισοδυναμεί με μεγαλύτερη εξασφάλιση των πιστωτών και δανειστών της εταιρείας, ενώ αντίθετα η μείωση του κεφαλαίου υποδεικνύει συνήθως μία κακή πορεία της αποδοτικότητας της εταιρείας.
Η μείωση κεφαλαίου διακρίνεται στη πραγματική και ονομαστική. Η πραγματική μείωση συντελείται με την επιστροφή πλεονάζοντος κεφαλαίου στους μετόχους, με μείωση της αξίας της κάθε μετοχής ή με την ακύρωση μέρους του αριθμού των μετοχών.
Η μείωση μπορεί να γίνει αναλογικά για όλους τους μετόχους ή κάποιος μέτοχος με την ανάληψη του κεφαλαίου να μειώσει τη συμμετοχή του στην εταιρεία, ή ακόμη και να αποχωρίσει ολοσχερώς από αυτή.
Η ονομαστική μείωση του κεφαλαίου μιας εταιρείας, που στην ουσία δεν υπάρχει επιστροφή κεφαλαίου στους μετόχους, πραγματοποιείται στην περίπτωση ύπαρξης ζημιών που μειώνουν τη καθαρή θέση της εταιρείας, προκειμένου να γίνει απόσβεση αυτών. Στην ουσία είναι ένα χρηματοοικονομικό εργαλείο εξυγίανσης και πολλές φορές συνδυάζεται με παράλληλη αύξηση κεφαλαίου για ενίσχυση της κεφαλαιουχικής επάρκειας.
Κατά την πραγματική μείωση του μετοχικού κεφαλαίου, με την επιστροφή μετρητών στους μετόχους, δεν επιβάλλεται φορολογία διότι δεν θεωρείται εισόδημα για τους μετόχους, αλλά απλή επιστροφή κεφαλαίου που σε προγενέστερο χρόνο είχαν καταθέσει.
Όπως έχει γίνει δεκτό από την Διοίκηση (1092405/1963/Α0012/11.11.2003 και Δ12Α 1145882 ΕΞ 2011/24.10.2011 έγγραφα), το μετοχικό κεφάλαιο που επιστρέφεται στους μετόχους λόγω μείωσής του δεν θεωρείται εισόδημα, γιατί δεν συγκεντρώνει τα εννοιολογικά γνωρίσματα του εισοδήματος και συνεπώς δεν τίθεται θέμα φορολόγησής του, εφόσον πρόκειται για επιστροφή μόνο του πράγματι καταβληθέντος κεφαλαίου.
Σύμφωνα με την Εγκύκλιο ΠΟΛ 1003/2017 έχουν δοθεί κατευθύνσεις για την φορολογική μεταχείριση της μείωσης κεφαλαίου σε σχέση με τα τεκμήρια.
Πιο συγκεκριμένα, αν κατά την συμμετοχή στο κεφάλαιο της εταιρείας το φυσικό πρόσωπο δεν υποχρεούταν από τις διατάξεις στην κάλυψη τεκμηρίου, τότε το ποσό που λαμβάνει αυτούσιο από τη μείωση του κεφαλαίου δεν θεωρείται εισόδημα και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για κάλυψη τεκμηρίου. Εξάλλου, δεν αναγράφεται στη δήλωση φόρου εισοδήματος (Ε1).
Αν όμως η συμμετοχή στην εταιρεία αποτελούσε τεκμήριο (από 1.1.2014 και μετά), τότε το ποσό του επιστρεφόμενου κεφαλαίου αποτελεί ποσό που προέρχεται από διάθεση περιουσιακού στοιχείου, αναγράφεται στους κωδικούς 781-782 του πίνακα 6 του Ε1 και καλύπτει τυχόν νέα επένδυση (συμμετοχή στο κεφάλαιο εταιρείας κ.λπ.). Στα επιστρεφόμενα ποσά κεφαλαίου δεν επιβάλλεται εισφορά αλληλεγγύης.
Παραδείγματα:
1. Ο Α συμμετέχει το 2012 σε μία εταιρεία με εισφορά κεφαλαίου 50.000 ευρώ και δεν το δηλώνει στην φορολογική του δήλωση καθώς δεν είχε τη σχετική υποχρέωση. Αν το 2023 γίνει μείωση κεφαλαίου κατά ποσό 20.000 ευρώ δεν μπορεί να το επικαλεστεί ως εισόδημα για κάλυψη τεκμηρίων.
2. Ο Α το 2015 συμμετείχε με ποσό 50.000 ευρώ σε μία εταιρεία και το ανέγραψε στην φορολογική του δήλωση, καθώς είχε τη σχετική υποχρέωση, τότε κατά τη μείωση κεφαλαίου το έτος 2022 θα πρέπει επίσης να αναφέρει αυτό στην φορολογική του δήλωση (κωδικός 781) και μπορεί να το επικαλεστεί σαν κεφάλαιο προς κάλυψη τεκμηρίων.
Περαιτέρω, η μείωση μετοχικού κεφαλαίου ΑΕ, αντί της διανομής μερισμάτων σε κερδοφόρες χρήσεις, δεν συνιστά τεχνητή διευθέτηση που αποβλέπει στην αποφυγή της φορολόγησης και οδηγεί σε φορολογικό πλεονέκτημα σύμφωνα με το άρθρο 38 του Ν.4174/2013 (Κώδικα Φορολογικής Διαδικασίας – Κ.Φ.Δ.).
Συγκεκριμένα, στο πλαίσιο της υπ’ αριθ. η Δ.Ε.Δ. (Α)1356/2020 κατέληξε στην κρίση οι μεταβολές του μετοχικού κεφαλαίου (μειώσεις και αυξήσεις) σε συνδυασμό με τη μη διανομή κερδών στους μετόχους, αφενός συνάδουν με την επιχειρηματική πρακτική και αφετέρου δεν αποτελούν τεχνητή διευθέτηση ή τεχνητές διευθετήσεις που έχουν ως αποτέλεσμα την αλληλοαντιστάθμιση ή την αλληλοακύρωσή τους, δεδομένου ότι:
(α) Πολλές εταιρείες, έχοντας τη σχετική δυνατότητα (βάσει της οικονομικής τους κατάστασης και βάσει των προϋποθέσεων του εμπορικού νόμου), έχουν υιοθετήσει την επιλογή της επιστροφής του πλεονάζοντος μετοχικού κεφαλαίου αντί της διανομής κερδών, προκειμένου να μειώσουν την φορολογική επιβάρυνση των μετόχων τους, σύμφωνα δε με τη νομολογία του Δ.Ε.Ε. δεν συνιστούν, χωρίς την εξέταση και άλλων δεδομένων της υπόθεσης, τεχνητές διευθετήσεις (artificial) με σκοπό την φοροαποφυγή, οι πράξεις που έχουν σκοπό τη μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης.
(β) Η μείωση μετοχικού κεφαλαίου, εφόσον δεν παραβιάζεται η αρχή της συντηρητικότητας και η αρχή της δέσμευσης της εταιρικής περιουσίας που ορίζει ο εμπορικός νόμοςν.4548/2018 και εφόσον δεν θίγονται τα συμφέροντα και των δανειστών-τρίτων προς την εταιρεία, δεν αποτελεί επιχειρηματική επιλογή ανακόλουθη με την πορεία και την εξέλιξη της εταιρείας.
(γ) Οι μεταγενέστερες της μείωσης, αυξήσεις του μετοχικού κεφαλαίου, οι οποίες προβλέπονται από σχετικές διατάξεις, όπως κεφαλαιοποίηση αφορολογήτων αποθεματικών εταιρειών και συγχώνευση εταιρειών, δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι έχουν τον χαρακτήρα της «τεχνητής διευθέτησης» από την πλευρά της επιχείρησης και να κριθούν στη λογική αυτή ως μη γνήσιες, εφόσον δεν διαπιστώνεται να έχουν κεφαλαιοποιηθεί αδιανέμητα κέρδη και
(δ) Η μείωση κεφαλαίου, αντί της διανομής κερδών, όταν το υπόλοιπο κερδών εις νέον (αδιανέμητα κέρδη), δεν έχει μεταβληθεί και παραμένει στην καθαρή θέση της επιχείρησης μέχρις ότου διανεμηθεί ή κεφαλαιοποιηθεί, έχει ως αποτέλεσμα μόνο την αναβολή της φορολόγησης και όχι την αποφυγή αυτής.
Τέλος, σε περίπτωση που τα χρήματα που προέκυψαν από τη μείωση κεφαλαίου δεν αναληφθούν από τους μετόχους, δεν θεωρείται ότι συντρέχει περίπτωση δανεισμού του ποσού αυτού προς την εταιρεία, εκτός εάν εταιρεία κάνει χρήση αυτού.
* Ο Διονύσης Σαμόλης είναι Γενικός Διευθυντής και Senior Partner της ARTION AE
H Νίκη Χατζοπούλου είναι Δικηγόρος Παρ' Αρείω Πάγω LL.Μ. & Διαμεσολαβήτρια, συνεργάτης της Artion Α.Ε.
Το ανωτέρω κείμενο έχει ενημερωτικό χαρακτήρα και σε καμία περίπτωση δεν υποκαθιστά τις εξειδικευμένες συμβουλευτικές υπηρεσίες.
Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να απευθυνθείτε στην ARTION Α.Ε. (Πουρνάρα 9 Μαρούσι|+30 210 6009062| www.artion.gr).