Εισαγωγικά στοιχεία
Είναι συνηθισμένο πλέον σε ατομικές συμβάσεις εργασίας προσώπων που απασχολούνται σε ανώτερες διευθυντικές θέσεις ή υπαλλήλων με εξειδικευμένη τεχνική και επιστημονική γνώση να περιλαμβάνονται ρήτρες εχεμύθειας και παράλειψης ανταγωνισμού, που δεσμεύουν τον εργαζόμενο κατά τη διάρκεια της σύμβασης εργασίας και για ένα χρονικό διάστημα μετά τη λήξη της.
Οι ρήτρες αυτές συνομολογούνται με σκοπό την προστασία της επιχείρησης από την αποχώρηση εργαζομένων οι οποίοι είχαν την ευκαιρία στο διάστημα της εργασίας τους, να εξοικειωθούν με πελάτες της επιχείρησης ή απόρρητα εμπορικής οργανωτικής ή βιομηχανικής φύσης, των οποίων η τυχόν δημοσιοποίηση ή εκμετάλλευση από ανταγωνιστές της, μπορεί να βλάψει ανεπανόρθωτα την επιχείρηση. Έτσι οι ρήτρες εχεμύθειας και μη ανταγωνισμού αποσκοπούν στην προστασία των οικονομικών συμφερόντων της επιχείρησης συμβάλλοντας στη διασφάλιση ενός υγιούς ανταγωνισμού. Ωστόσο, όσο εύλογο και αν είναι το συμφέρον του εργοδότη, η στέρηση από τον εργαζόμενο μέσω ρητρών της δυνατότητας αξιοποίησης των επαγγελματικών του γνώσεων, για ένα χρονικό διάστημα που μπορεί να είναι κρίσιμο για την ανεύρεση μιας νέας εργασίας, σύμφωνης με τα προσόντα, τις ικανότητες και την εμπειρία του, πλήττει σοβαρά τη δική του δυνατότητα απασχόλησης και επαγγελματικής εξέλιξης.
Η διαπίστωση αυτή δεν αναιρείται, απλά μετριάζεται, όταν οι ρήτρες αφορούν διευθύνοντες υπαλλήλους ή προβλέπουν την καταβολή οικονομικού ανταλλάγματος. Η κρατούσα στην ελληνική επιστήμη και νομολογία άποψη θεωρεί τις ρήτρες ως καταρχήν νόμιμες, στο πλαίσιο της ελευθέριας των συμβάσεων. Η πλέον πρόσφορη μορφή προστασίας των εργαζομένων από τη χρήση των ρητρών εχεμύθειας και μη ανταγωνισμού αποτελεί συνδυασμό δύο επίπεδων νομικής αντιμετώπισης του ζητήματος: α) νομοθετική ρύθμιση και β) εξειδίκευση των ρητρών με συλλογικές συμβάσεις.
Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 652 του Αστικού Κώδικα, ο εργαζόμενος έχει υποχρέωση πίστης, η οποία αποτελεί εξειδίκευση του γενικού κανόνα της καλής πίστης (άρθρο 288 του Α.Κ.) και καλύπτει και τις παρεπόμενες υποχρεώσεις, που απορρέουν από την όλη δομή της εργασιακής σχέσης. Η υποχρέωση πίστης αποτελεί υποχρέωση του εργαζόμενου να αποφεύγει κάθε βλαπτική ενέργεια σε βάρος του εργοδότη, επιβάλλει επιμελή και καλόπιστη εκπλήρωση της σύμβασης εργασίας και περιλαμβάνει δέσμη επί μέρους υποχρεώσεων, που ποικίλλουν αναλόγως του αντικειμένου της σύμβασης εργασίας. Τέτοιες ειδικότερες υποχρεώσεις είναι κυρίως η υποχρέωση εχεμύθειας και εμπιστευτικότητας, καθώς επίσης και προκειμένου για πλήρη απασχόληση εργαζόμενου η υποχρέωση μη παράλληλης απασχόλησης του σε άλλον εργοδότη, καθώς επίσης και η υποχρέωση αποφυγής ανταγωνισμού.
Υποχρεώσεις των εργαζόμενων στο πλαίσιο της τήρησης εχεμύθειας
Ειδικότερα ο εργαζόμενος στο πλαίσιο της τήρησης εχεμύθειας και εμπιστευτικότητας υποχρεούται:
- Να μην προβαίνει σε ενέργειες που φέρουν χαρακτήρα αθέμιτου ανταγωνισμού κατά του εργοδότη.
- Να μη χρησιμοποιεί τις εμπιστευτικές πληροφορίες σε άλλα στελέχη για οποιοδήποτε άλλο σκοπό, παρά μόνο για την εκτέλεση των συμβατικών του υποχρεώσεων που απορρέουν από την κύρια σύμβαση εργασίας του.
- Να μην ανακοινώνει τις εμπιστευτικές πληροφορίες σε άλλα στελέχη, υπαλλήλους ή εξωτερικούς συνεργάτες του, που απασχολούνται στην εταιρεία ή σε τρίτους παρά μόνο όταν αυτό είναι αναγκαίο για να φέρει σε πέρας το έργο που έχει αναλάβει και μόνο ύστερα από σχετική έγγραφη εντολή και συναίνεση της εταιρείας.
- Να μην αναπαράγει οποτεδήποτε τις εμπιστευτικές πληροφορίες ούτε να τις αποθηκεύει σε ηλεκτρονική μορφή, παρά μόνο για να φέρει σε πέρας το έργο που έχει αναλάβει η εργοδότρια εταιρεία.
- Να διατηρεί υπό ασφαλείς συνθήκες το σύνολο των εμπιστευτικών πληροφοριών, καθώς και οποιοδήποτε αντικείμενο που περιέχει εμπιστευτικές πληροφορίες.
- Να επιστρέφει, οποτεδήποτε, ύστερα από σχετικό αίτημα της εταιρείας, το σύνολο ή μέρος των εμπιστευτικών πληροφοριών που βρίσκονται στην κατοχή του.
- Να μην εκμεταλλεύεται τις εμπιστευτικές πληροφορίες προκειμένου να προσπορίσει ίδιο περιουσιακό όφελος.
Περιεχόμενο της υποχρέωσης εχεμύθειας αποτελεί η απαγόρευση στον εργαζόμενο να προβαίνει σε χρήση προς ίδιο (ή τρίτων) όφελος ή να κοινοποιεί σε τρίτους επιχειρηματικά (εμπορικά και βιομηχανικά) απόρρητα και προσωπικά δεδομένα που, εξ αφορμής της εργασίας του, πληροφορήθηκε.
Η υποχρέωση αυτή είναι συναφής, κατά το σκέλος των επιχειρηματικών απορρήτων, με την προαναφερθείσα υποχρέωση παράλειψης ανταγωνιστικών πράξεων. Η υποχρέωση εχεμύθειας είναι δυνατό να διατηρείται, υπό προϋποθέσεις και μετά τη λήξη της σύμβασης εργασίας. Χωρίς δηλαδή, να υφίσταται ιδιαίτερη σχετική συμφωνία μεταξύ εργοδότη και εργαζόμενου. Προβλέπονται επίσης, ποινικές κυρώσεις για την περίπτωση αθέμιτης γνωστοποίησης εμπορικών ή βιομηχανικών απορρήτων από τον εργαζόμενο τόσο κατά τη διάρκεια όσο και μετά τη λύση της εργασιακής σχέσης.
Ειδικότερα, πέρα από τη συμβατική και κατά το νόμο αστική ευθύνη, ο εργαζόμενος ως αντισυμβαλλόμενος στο συμφωνητικό εχεμύθειας, φέρει και ποινική ευθύνη σύμφωνα με τις σχετικές νομοθετικές διατάξεις για την προστασία του Επαγγελματικού και Βιομηχανικού Απορρήτου, ιδιαίτερα δε με το άρθρο 371 του Ποινικού Κώδικα περί παραβίασης της επαγγελματικής εχεμύθειας και τις διατάξεις των άρθρων 16 , 17 και 18 του Ν. 146/1914 περί του Αθέμιτου Ανταγωνισμού. Σε περίπτωση ή λύσης της συνεργασίας του εργαζόμενου με την εταιρεία για οποιοδήποτε λόγο ή οποτεδήποτε του ζητηθεί από την εταιρεία ακόμα και πριν τη λύση ή καταγγελία της συνεργασίας, αν διαπιστωθεί εκ μέρους της εταιρείας η με οποιοδήποτε τρόπο παράβαση των όρων εκ μέρους του εργαζόμενου, αυτός είναι υποχρεωμένος:
α) Να σταματήσει αμέσως να κάνει χρήση των εμπιστευτικών πληροφοριών.
β) Να παραδώσει αμέσως στην εταιρεία οποιαδήποτε αντικείμενα ή έγγραφα τα οποία περιέχουν εμπιστευτικές πληροφορίες και βρίσκονται στην κατοχή του ή κατά παράβαση των όρων, στην κατοχή τρίτων.
γ) Να ανακοινώσει εγγράφως κατάλογο των ονομάτων και διευθύνσεων των τρίτων προσώπων στους οποίους ο εργαζόμενος έχει ανακοινώσει εμπιστευτικές πληροφορίες, σύμφωνα με τους όρους ή κατά παράβαση αυτών.
Το κείμενο αποτελεί απόσπασμα από το άρθρο του κ.Βασιλείου Παπαβασιλείου με τίτλο «Ρήτρα εχεμύθειας και μη ανταγωνισμού στις συμβάσεις εργασίας» που δημοσιεύθηκε στο τεύχος Δεκεμβρίου 2022 του περιοδικού Epsilon7. Στο πλήρες άρθρο μεταξύ άλλων γίνεται αναφορά σε ζητήματα όπως ο ορισμός και το πλαίσιο του συμφωνητικού εχεμύθειας, το περιεχόμενο της σύμβασης εχεμύθειας, η ρήτρα μη ανταγωνισμού σε σύμβαση εργασίας και τα κριτήρια εγκυρότητας της ρήτρας μη ανταγωνισμού.