Μέρισμα είναι το τμήμα των ετήσιων κερδών μιας εταιρείας που διανέμεται στους μετόχους της. Μέρισμα ωστόσο μπορούν να διανείμουν και οι ζημιογόνες επιχειρήσεις αρκεί να μοιράσουν (αν φυσικά έχουν δημιουργηθεί λογιστικά) «κέρδη προηγούμενων χρήσεων». Έτσι, (μέσα από τη διανομή κερδών προηγούμενων χρήσεων) υπάρχει δυνατότητα σε ορισμένες εταιρείες να μοιράσουν σε μια χρονιά στους μετόχους τους ποσό που υπερβαίνει τα ετήσια κέρδη της εταιρείας.
Στις μέρες μας ωστόσο, η αγορά ασχολείται περισσότερο από τα μερίσματα με την ευρύτερη έννοια των χρηματικών διανομών προς τους μετόχους, οι οποίες μπορεί να προέρχονται:
· Από την προαναφερθείσα των μερισμάτων (συντελεστής φορολόγησης 5%).
· Από αφορολόγητες επιστροφές κεφαλαίου (οι εταιρείες μειώνουν λογιστικά το ύψος του μετοχικού τους κεφαλαίου, μέσω ψαλιδίσματος της ονομαστικής αξίας των μετοχών τους).
· Από μερίσματα σε είδος, όπως πχ μετοχές της ίδιας της εταιρείας, ή μετοχές άλλων εταιρειών. Στην πρώτη περίπτωση, διανέμεται πχ μέρισμα 0,20 ευρώ ανά μετοχή, ενώ παράλληλα δίδεται το δικαίωμα στους μετόχους να διαθέσουν το ποσό αυτό για να αγοράσουν (συνήθως με μια μικρή έκπτωση) νεοεκδιδόμενες μετοχές της εταιρείας. Στην πράξη, όσοι μέτοχοι επιλέξουν μετοχές αντί χρημάτων, αυξάνουν το ποσοστό τους στην εταιρεία, η οποία προχωρεί ουσιαστικά σε αύξηση του μετοχικού της κεφαλαίου. Στη δεύτερη περίπτωση, η εταιρεία μπορεί να μοιράσει στους μετόχους της αντί για μετρητά, πχ μέρος από τις μετοχές κάποιας θυγατρικής της (αυτό έχει μεγαλύτερη αξία, όταν η θυγατρική αυτή είτε είναι εισηγμένη σε κάποιο χρηματιστήριο, είτε πρόκειται να εισαχθεί).
· Από τη διαδικασία του carve out, κατά την οποία η εταιρεία αποφασίζει να αποσχίσει ένα κομμάτι των περιουσιακών της στοιχείων (πχ μια θυγατρική της) και να το δώσει χωρίς οποιοδήποτε αντάλλαγμα ολόκληρο δικούς της μετόχους. Μιλάμε ουσιαστικά σε μείωση μετοχικού κεφαλαίου, με απόσχιση και διανομή περιουσιακών στοιχείων.
Γενικότερα, η πολιτική χρηματικών διανομών μιας εταιρείας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται:
Πρώτον, το επίπεδο της ρευστότητας που διαθέτει η επιχείρηση, καθώς προτεραιότητα θα πρέπει να είναι η αποφυγή κινδύνων που θα μπορούσαν να κλυδωνίσουν την πορεία της. Έτσι, εταιρείες με πολύ υψηλές δανειακές υποχρεώσεις συνήθως αποφεύγουν να προχωρήσουν σε χρηματικές διανομές. Άλλωστε, οι πιστωτές (τράπεζες, ομολογιούχοι, προμηθευτές) μιας τέτοιας εταιρείας παρακολουθούν από κοντά τις αποφάσεις της διοίκησης και δεν θα ήταν καθόλου ικανοποιημένοι σε περίπτωση ύπαρξης χρηματικής διανομής προς τους μετόχους της, γιατί με τον τρόπο αυτό τίθενται σε κίνδυνο τα δικά τους συμφέροντα.
Δεύτερον, από το επενδυτικό πρόγραμμα της επιχείρησης κατά τα επόμενα χρόνια. Είναι λογικό ότι εταιρείες που σχεδιάζουν υψηλές επενδύσεις στο μέλλον, να υιοθετούν «συγκρατημένες» πολιτικές χρηματικών διανομών προκειμένου το μεγαλύτερο μέρος των κερδών τους να συμβάλει στη χρηματοδότηση των επενδύσεων που προγραμματίζονται. Αντίθετα, όταν οι επενδύσεις που προγραμματίζονται είναι περιορισμένες, μια «γενναιόδωρη» πολιτική χρηματικών διανομών συνηθίζεται.
Γενικότερα, τίθεται πάντοτε το ερώτημα για το αν ένας μέτοχος έχει συμφέρον να αξιοποιήσει καλύτερα ο ίδιος τα χρήματά του, ή αυτά να αξιοποιούνται μέσω της εταιρείας στην οποία συμμετέχει. Αν για παράδειγμα, ένας επενδυτής καταθέσει το μέρισμα που θα εισπράξει στην τράπεζα έναντι μηδενικού επιτοκίου, δεν θα ήταν προτιμότερο για τον ίδιο τα χρήματα να παραμείνουν μέσα στην εταιρεία και να αξιοποιούνται από το management της επιχείρησης με μια αποδοτικότητα ιδίων κεφαλαίων της τάξεως του 5%, του 10%, ή και του 20%;
Τρίτον, από το ύψος των επιτοκίων και από τη δυνατότητα των επιχειρήσεων να αντλήσουν ρευστότητα μέσα από τις τράπεζες, τους ομολογιούχους και το επενδυτικό κοινό. Όσο πιο χαμηλά είναι τα επιτόκια, όσο πιο εύκολα οι τράπεζες χορηγούν νέα δάνεια (πιστωτική επέκταση προς τις επιχειρήσεις) και όσο πιο πρόθυμοι είναι οι μέτοχοι να συμμετάσχουν σε μια ενδεχόμενη μελλοντική αύξηση μετοχικού κεφαλαίου της εταιρείας, τόσο η διοίκηση αυτής έχει λόγους να προχωρεί σε περισσότερο «γενναιόδωρες» πολιτικές χρηματικών διανομών προς τους μετόχους της. Το αντίθετο συμβαίνει, σε περιβάλλον υψηλών επιτοκίων, χρηματοπιστωτικής στενότητας και δυσμενούς επενδυτικού κλίματος.
Τέταρτον, σε ορισμένες περιπτώσεις οι εταιρείες προχωρούν σε μεγάλες χρηματικές διανομές προκειμένου να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες χρηματοδότησης των βασικών τους μετόχων. Αν για παράδειγμα μια εταιρεία έχει εξαγοραστεί μέσω δανειακών κεφαλαίων, τότε οι νέοι βασικοί μέτοχοι αποφασίζουν συχνά να εισπράξουν μεγάλα μερίσματα από την νέα εταιρεία τους προκειμένου να αποπληρώνουν τα προσωπικά τους δάνεια μέσω των οποίων κατάφεραν να την εξαγοράσουν.
Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, οι κερδοφόρες ελληνικές εταιρείες ακολουθούν τη «μέση οδό», μοιράζοντας ένα «λογικό» ποσοστό των ετήσιων κερδών τους, προκειμένου και τους μετόχους τους να ικανοποιούν, αλλά και τις επενδύσεις που σχεδιάζουν να χρηματοδοτούν απρόσκοπτα. Γενικότερα, η ύπαρξη τακτικών χρηματικών διανομών προς τους μετόχους αποτιμάται θετικά, καθώς:
· Ενισχύει τη ρευστότητα των μετόχων, με αποτέλεσμα αφενός να μην τους αναγκάζει να πουλάνε μετοχές σε περιόδους δυσμενούς χρηματιστηριακού κλίματος (πτωτικών τιμών) και αφ’ ετέρου να τους δίνει τη δυνατότητα να εκμεταλλεύονται νέες επενδυτικές ευκαιρίες, αν και όποτε αυτές προκύπτουν. Επίσης, οι «μερισματοφόρες» μετοχές ταιριάζουν καλύτερα στο προφίλ μακροπρόθεσμων θεσμικών επενδυτών, όπως για παράδειγμα οι ασφαλιστικές εταιρείες, τα ταμεία κοινωνικής ασφάλισης, κ.λπ.
· Περιορίζει σε βάθος χρόνου το επενδυτικό ρίσκο. Αν για παράδειγμα, ένας επενδυτής αγοράσει σήμερα μια μετοχή που διανέμει κάθε χρόνο μερίσματα και σε πέντε χρόνια προκύψει μια σημαντική οικονομική κρίση, τότε πριν το ξέσπασμα της κρίσης θα έχει ήδη εισπράξει μέσω των μερισμάτων ένα σημαντικό ποσοστό της αρχικής του επένδυσης, άρα θα έχει περιορισμένο ρίσκο σε σχέση με εκείνους τους επενδυτές που τοποθετήθηκαν σε μετοχές εταιρειών που κατά τη συγκεκριμένη περίοδο δεν προχώρησαν σε χρηματικές διανομές.
· Αποτελεί δείγμα υγείας για μια εταιρεία και ενισχύει την εικόνα της στην αγορά. Δεν είναι τυχαίο ότι στο Χρηματιστήριο της Αθήνας οι μετοχές που διανέμουν μερίσματα έχουν υπεραποδώσει σε βάθος χρόνου των υπόλοιπων τίτλων. Δεν είναι τυχαίο επίσης ότι σε πολλά χρηματιστήρια (από το έτος 2020 και στο ελληνικό) έχουν δημιουργηθεί δείκτες τιμών εταιρειών υψηλών χρηματικών διανομών.