Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές πρόκειται για μια επιδημία πανώλης που ξέσπασε μεταξύ των ετών 1347 και 1351 προκαλώντας τεράστιο αριθμό θυμάτων στην Ευρώπη. Πιθανολογείται ότι ξεκίνησε από την Κίνα και την Κεντρική Ασία και μεταδόθηκε στην Ευρώπη το έτος 1347 χωρίς να γίνει σαφές πώς μεταδόθηκε στην Ευρώπη, λέγεται ότι ήλθε μέσω ενός εμπορικού σταθμού που διατηρούσαν οι Γενουάτες στην Κριμαία και εξαπλώθηκε στα λιμάνια της Μεσογείου και από εκεί μεταδόθηκε σε όλη την Ευρώπη έως τη Σκανδιναβία και τις Βαλτικές χώρες. Η επιδημία επανεμφανίστηκε μεταξύ των ετών 1361-1363, 1369-1371, 1374-1375, 1390 και 1400.
Τοσκάνη, Αραγωνία, Καταλωνία ήταν από τις περισσότερο πληγείσες περιοχές. Ολόκληρες κοινότητες και οικογένειες αποδεκατίστηκαν. Η κοινωνική ζωή διαταράχθηκε και επηρέασε βαθύτατα την οικονομία. Ο ψυχολογικός αντίκτυπος ήταν εξίσου ισχυρός και υπήρξε έξαρση του θρησκευτικού μυστικισμού και άλλαξε πολλά σε όλες τις όψεις της ζωής.
Στη Γαλλία και στην Αγγλία
Είναι εξαιρετικά ενδιαφέροντα όσα μαθαίνουμε από άλλες πηγές Αμερικανών συγγραφέων και ιστορικών. Σύμφωνα με τις πηγές αυτές οι επιδημίες ήταν κανονικό φαινόμενο στη μεσαιωνική ιστορία και ταλαιπώρησαν την Ευρώπη επί 32 έτη τον 14ο αιώνα, επί 40 έτη τον 15ο, επί 30 έτη τον 16ο. Ειδικά όμως ο Μαύρος Θάνατος ήταν η χειρότερη από όλες και η πλέον θανατηφόρα. Σύμφωνα με τις πηγές αυτές ήλθε στην Προβηγκία και στη Γαλλία από την Ιταλία και πιθανότητα κατ΄ ευθείαν από την Εγγύς Ανατολή δια των ποντικών που έφθασαν στη Μασσαλία, μέσα στα αμπάρια πλοίων.
Αν πιστέψουμε στην παράδοση, στη Ναρβόνη πέθαναν από την ασθένεια 30.000 άνθρωποι. Στο Παρίσι 50.000 και στην Ευρώπη γενικά 25.000.000. Ίσως, όπως εκτιμάται, «συνολικά το ? του πληθυσμού του πολιτισμένου κόσμου».
Πώς αντιμετωπίστηκε το καταστροφικό αυτό για την ανθρώπινη ύπαρξη συμβάν; Σύμφωνα με τις πηγές που υπάρχουν, το ιατρικό επάγγελμα υπήρξε ανίσχυρο. Δεν γνώριζε την αιτία της νόσου και συνιστούσε ως θεραπευτική μέθοδο την αφαίμαξη, τα καθάρσια, καρδιοτονωτικά, καθαριότητα του σώματος και των κατοικιών και κάπνισμα «με ατμούς ξυδιού». Μερικοί ιατροί και ιερείς αρνήθηκαν να περιποιηθούν τους ασθενείς, φοβούμενοι την μόλυνση. Όμως, η μεγάλη πλειοψηφία αντιμετώπισε τη δοκιμασία με ανταπάρνιση και γεναιοφροσύνη. Χιλιάδες ιατρών και κληρικών θυσίασαν τη ζωή τους προκειμένου να σώσουν πάσχοντες συνανθρώπους τους. Σύμφωνα με όσα είναι γνωστά, από τους 28 καρδιναλίους, οι οποίοι ζούσαν το 1348, οι 9 πέθαναν μετά ένα έτος. Από τους 64 αρχιεπισκόπους πέθαναν 25. Από τους 375 επισκόπους πέθαναν 207.
Λόγω της έκτασης της προσβολής και των θανάτων που ακολούθησαν διαταράχθηκαν όλες οι εκφάνσεις της καθημερινής ζωής των ανθρώπων. Η επιδημία άφησε βαθιά τα σημάδια της στην οικονομία, την υγεία, τις κοινωνικές σχέσεις, την εργασία. Χιλιάδες εκτάρια αγροί παρέμεναν ακαλλιέργητοι λόγω έλλειψης εργατικών χεριών. Οι εργαζόμενοι, για κάποιο διάστημα απόλαυσαν μια αυξημένη δύναμη διαπραγματεύσεων. Ανέβηκαν τα ημερομίσθια, καταργήθηκαν πολλές φεουδαρχικές υποχρεώσεις και υποκίνησαν εξεγέρσεις όπου δοκιμάστηκαν οι αντοχές των ευγενών και γαιοκτημόνων για μισόν περίπου αιώνα. Ακόμη και ιερείς ζήτησαν αύξηση του μισθού τους. Οι δουλοπάρικοι εγκατέλειπαν τους αγρούς για τις πόλεις και αποτέλεσαν τη βάση για την επέκταση της βιομηχανίας. Στη δημόσια υγεία παρατηρήθηκε κάποια βελτίωση.
Ο ψυχολογικός αντίκτυπος
Το μέγεθος των δεινών και η φρικτή τραγωδία αδυνάτισαν τις αντιστάσεις και προκάλεσαν μεταδοτικές νευρώσεις, κάτι που δεν είναι άγνωστο και σήμερα, από την απροσδόκητα γρήγορη εξάπλωση της νόσου.
Οι άνθρωποι άκουγαν με προθυμία τους ερμηνευτές ονείρων, τους μάγους, τους ψευτογιατρούς, τους αγύρτες.
Υπήρχαν άνθρωποι σε κατάσταση τρέλας, οι οποίοι το 1349 βάδιζαν διά μέσου των οδών των πόλεων σχεδόν γυμνοί, μαστιγώνοντας τους εαυτούς τους σε ένδειξη μεταννοίας. Άλλοι κήρυτταν τη Δευτέρα παρουσία, διάφορες φανταστικές ιδέες και διωγμούς αλλοπίστων.
Η ορθόδοξη πίστη κλονίστηκε και η δεισιδαιμονία ευδοκιμούσε. Παράδοξες ερμηνείες δίδονταν για την πανώλη. Μερικοί μιλούσαν για δηλητηρίαση των φρεάτων από λεπρούς και άλλοι ενοχοποιούσαν για το κακό τους Εβραίους, πολλοί από τους οποίους φονεύθηκαν. Αλλά αυτό μη μας παραξενεύει. Ο Μεσαίωνας δεν πεθαίνει ποτέ. Υπομονετικός και πανούργος περιμένει την ευκαιρία να εμφανισθεί και πάλι, αν δεν εμφανίστηκε ήδη, όταν ακούς ανθρώπους να λένε ότι ο ιός ξέφυγε από τα εργαστήρια όπου καλλιεργούνταν την Κίνα και παρόμοιες ιστορίες, ανάξιες ειδικής αναφοράς.
Αλλά ας επανέλθουμε στο τότε. Η δημόσια τάξη διασαλεύτηκε, εξαιτίας του θανάτου από τη νόσο, χιλιάδων αστυνομικών, δικαστών, δημοσίων υπαλλήλων, επισκόπων και ιερέων. Ακόμη και οι πόλεμοι είχαν ανασταλεί. Ο Εκατονταετής πόλεμος μεταξύ της Αγγλίας και τη Γαλλίας χρονοτριβούσε σε μια ανεπιθύμητη ανακωχή, εξαιτίας των αποδεκατισμένων πεζικάριων λόγω της νόσου. Τα κενά των στρατιωτών συμπληρώνονταν με ανθρώπους πολύ φτωχούς, που εκτιμούσαν πολύ περισσότερο τα λίγα σελίνια από τη ζωή τους.
Διάφοροι συγγραφείς για να υπογραμμίσουν τις αντινομίες και τις αντιφάσεις της εποχής, κάνουν μια σκανδαλώδη και πλήρη σαρκασμού αναφορά στο βασιλιά της Γαλλίας Φίλιππο ΣΤ΄, σύμφωνα με την οποία λέγεται ότι αυτός «….Παρηγορήθη για την πανώλην και την ήτταν (σ.σ. από τους Άγγλους) νυμφευθείς εις ηλικίαν 56 ετών, την 18έτιδα Λευκήν της Ναβάρας, την οποίαν προώριζε δια τον υιόν του. Μετά επτά μήνας απέθανε».
Παρ΄ όλα τα δεινά που συνέβαιναν τότε και όσα ακολούθησαν τους επόμενους αιώνες, η ζωή δεν σταμάτησε τον ορμητικό της δρόμο. Όπως θα γίνει και τώρα.
Αύγουστος 2020
Απόστολος Λιόλιος