Εισαγωγικά στοιχεία
Ένα τμήμα του εργασιακού Νόμου 4808/2021 αφορά τις άδειες για κάθε γονέα μετά τη γέννηση ενός τέκνου. Ειδικότερα, το Κεφάλαιο Α΄ του Ν. 4808/2021 αφορά την ενσωμάτωση της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/1158 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 20ής Ιουνίου 2019, σχετικά με την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής για τους γονείς και τους φροντιστές και την κατάργηση της οδηγίας 2010/18/ ΕΕ του Συμβουλίου.
Οι άδειες του Κεφαλαίου Α΄ εφαρμόζονται σε όλους τους εργαζόμενους γονείς, φυσικούς, θετούς, ανάδοχους, καθώς και στις τεκμαιρόμενες μητέρες του άρθρου 1464 του Αστικού Κώδικα που αποκτούν τέκνο με τη διαδικασία της παρένθετης μητρότητας, όπως επίσης και στους φροντιστές. Αφορά αυτούς που απασχολούνται στον ιδιωτικό τομέα, τον δημόσιο τομέα όπως ορίζεται στο άρθρο 14 του Ν. 4270/2014 (ΦΕΚ Α` 143), με οποιαδήποτε σχέση εργασίας ή μορφή απασχόλησης, συμπεριλαμβανομένων των συμβάσεων μερικής απασχόλησης και ορισμένου χρόνου, των συμβάσεων ή σχέσεων προσωρινής απασχόλησης του άρθρου 115 του Ν. 4052/2012 (ΦΕΚ Α` 41) και της έμμισθης εντολής, ανεξάρτητα από τη φύση των παρεχόμενων υπηρεσιών. Μετά και από τις τελευταίες με τον Ν.4808/2021 ρυθμίσεις, οι άδειες που έχουν σχέση με τη μητρότητα και την πατρότητα αναλύονται παρακάτω.
Γονική άδεια
Με το άρθρο 28 του Ν.4808/2021 αντικαθίσταται και βελτιώνεται το προγενέστερο πλαίσιο χορήγησης της άδειας ανατροφής τέκνου σύμφωνα με το καταργηθέν πλέον άρθρο 50 του Ν. 4075/2012 . Κάθε εργαζόμενος γονέας ή πρόσωπο που ασκεί τη γονική μέριμνα εφόσον έχει συμπληρώσει ένα (1) έτος συνεχόμενης εργασίας ή με διαδοχικές συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου στον ίδιο εργοδότη (εκτός αν ορίζεται ευνοϊκότερα από ειδική διάταξη νόμου, διατάγματα, κανονισμούς, συλλογικές συμβάσεις εργασίας, διαιτητικές αποφάσεις ή συμφωνίες εργοδοτών και εργαζομένων), έχει δικαίωμα γονικής άδειας για την ανατροφή του παιδιού, διάρκειας τεσσάρων (4) μηνών, την οποία μπορεί να χρησιμοποιήσει συνεχόμενα ή τμηματικά, μέχρι το παιδί να συμπληρώσει την ηλικία των οκτώ (8) ετών. Σε περίπτωση υιοθεσίας ή αναδοχής τέκνου ηλικίας έως οκτώ (8) ετών, η γονική άδεια χορηγείται από την ένταξη του παιδιού στην οικογένεια.
Για τους δύο (2) πρώτους μήνες της γονικής άδειας, ο Ο.Α.Ε.Δ. υποχρεούται να καταβάλλει επίδομα γονικής άδειας στον κάθε γονέα, μηνιαίως, ποσού ίσου με τον ελάχιστο νομοθετημένο μισθό, καθώς και αναλογία δώρων εορτών και επιδόματος αδείας.
Αν υπάρχουν περισσότερα παιδιά, το δικαίωμα των γονέων στη γονική άδεια και στο επίδομα είναι αυτοτελές για το καθένα από αυτά, εφόσον από τη λήξη της άδειας που δόθηκε για το προηγούμενο παιδί μεσολάβησε ένας (1) χρόνος πραγματικής απασχόλησης στον ίδιο εργοδότη, εκτός αν ορίζεται ευνοϊκότερα από ειδικότερη διάταξη ή ευνοϊκότερη συμφωνία των μερών.
Λαμβάνονται επίσης υπόψη οι ιδιαίτερες ανάγκες των οικογενειών, σε περίπτωση πολλαπλών γεννήσεων αλλά και ειδικών κατηγοριών μονογονέων.
Έτσι, κατ` εξαίρεση, γονείς διδύμων, τριδύμων ή και περισσότερων πολύδυμων τέκνων δικαιούνται να λάβουν τη γονική άδεια για κάθε παιδί ξεχωριστά, διακεκομμένα ή και συνεχόμενα, χωρίς δηλαδή να μεσολαβήσει ένας χρόνος πραγματικής υπηρεσίας. Επίσης, δικαιούνται να λάβουν το επίδομα της γονικής άδειας από τον Ο.Α.Ε.Δ. για δύο (2) μήνες επιπλέον, ανεξαρτήτως του αριθμού των παιδιών που γεννήθηκαν μαζί.
Παράδειγμα: Γονείς διδύμων τέκνων δικαιούνται (ο καθένας εξ αυτών) να λάβουν συνολικά γονική άδεια διάρκειας οκτώ μηνών (8) μηνών διακεκομμένα ή συνεχόμενα, εκ των οποίων επιδοτούνται οι τέσσερεις μήνες από τον Ο.Α.Ε.Δ..
Ακόμη γονείς μόνοι, λόγω θανάτου του άλλου γονέα ή λόγω ολικής αφαίρεσης της γονικής μέριμνας ή μη αναγνώρισης του τέκνου από τον άλλο γονέα, δικαιούνται τη γονική άδεια και το επίδομα εις διπλούν (δηλαδή, δικαιούνται να λάβουν συνολικά γονική άδεια διάρκειας οκτώ μηνών (8) μηνών διακεκομμένα ή συνεχόμενα, εκ των οποίων επιδοτούνται οι τέσσερεις μήνες από τον Ο.Α.Ε.Δ.)
Έπειτα από αίτηση του εργαζόμενου η γονική άδεια μπορεί να χορηγείται εναλλακτικά με τη μορφή μειωμένου ημερήσιου ωραρίου ή σε ημέρες άδειας, χωρίς να θίγεται το δικαίωμα του εργαζόμενου να λάβει το επίδομα γονικής άδειας.
Σύμφωνα με το άρθρο 77 « Γονική άδεια στα στελέχη Λ.Σ. - ΕΛ.ΑΚΤ.» του Ν 4926/2022: «Θεσμικό πλαίσιο πλοίων αναψυχής/Λιμενικό Σώμα/Ναυτική εργασία/αναπροσ. μισθώματος επαγγελμ. μισθώσεων κ.λπ.», η γονική άδεια, η οποία προβλέπεται στο άρθρο 28 του Ν. 4808/2021 (ΦΕΚ Α` 101), χορηγείται και στα στελέχη Λ.Σ. - ΕΛ.ΑΚΤ., σύμφωνα τα άρθρα 25 και 28 του ιδίου νόμου. Η άδεια δεν δύναται να χορηγείται για χρονικό διάστημα μικρότερο του ενός (1) μηνός. Η αίτηση του στελέχους υποβάλλεται στην υπηρεσία που υπηρετεί, τουλάχιστον έναν (1) μήνα πριν την έναρξη της άδειας, εκτός εάν συντρέχουν έκτακτοι λόγοι, οι οποίοι καθιστούν αναγκαία την έναρξη της άδειας σε συντομότερο χρονικό διάστημα. Σε κάθε περίπτωση, η αιτούμενη άδεια χορηγείται εντός ενός (1) έτους από την ημερομηνία της αίτησης, αρκεί κατά την ημερομηνία της αίτησης το τέκνο να μην έχει υπερβεί το όγδοο έτος της ηλικίας του. Στον γονέα στον οποίο χορηγείται η άδεια, καταβάλλεται ποσό ίσο με τον ελάχιστο νομοθετημένο μισθό για τους δύο (2) πρώτους μήνες της άδειας για κάθε τέκνο.
Ο χρόνος του τμήματος της άδειας κατά τον οποίο ο εργαζόμενος λαμβάνει επίδομα από τον Ο.Α.Ε.Δ. λογίζεται ως χρόνος ασφάλισης στους κλάδους κύριας σύνταξης και ασθένειας του οικείου φορέα ασφάλισης καθώς και στους οικείους φορείς επικουρικής ασφάλισης.
Για τον μη επιδοτούμενο από τον Ο.Α.Ε.Δ. χρόνο γονικής άδειας, υπόλοιποι δύο (2) μήνες, ο οποίος λαμβάνεται υπόψη τόσο για τη θεμελίωση του ασφαλιστικού δικαιώματος όσο και για τον υπολογισμό του ποσού της σύνταξης, ο γονέας δύναται να αποκτήσει πλήρη ασφαλιστική κάλυψη από τον ασφαλιστικό του φορέα κατόπιν αναγνωρίσεως του χρόνου απουσίας του, σύμφωνα με το άρθρο 40 του Ν. 2084/1992 (ΦΕΚ Α΄ 165), εφόσον δεν έχει συμφωνηθεί να του καταβάλει αποδοχές ο εργοδότης.
Η γονική άδεια, το συνολικό της διάστημα και ο τρόπος χορήγησής της αναρτάται στο πληροφοριακό σύστημα «ΕΡΓΑΝΗ». Το έντυπο Ε14 «Δήλωση εργοδότη χορήγησης γονικής άδειας (άρθρο 28 του Ν. 4808/2021)» είναι διαθέσιμο στο Π.Σ. «ΕΡΓΑΝΗ». Η υποβολή των αιτήσεων γίνεται αποκλειστικά ηλεκτρονικά μέσω της Ενιαίας Ψηφιακής Πύλης του Ελληνικού Δημοσίου, www.gov.gr με κωδικούς TAXISnet. Συγκεκριμένα η διαδρομή είναι: gov.gr > Εργασία και ασφάλιση > Αποζημιώσεις και παροχές > Επίδομα γονικής άδειας. Μετά την υποβολή της αίτησης και την ανάρτηση στο Π.Σ. ΕΡΓΑΝΗ του ειδικού εντύπου «Γονική `Αδεια» από τον εργοδότη, ο Ο.Α.Ε.Δ. θα καταβάλει το επίδομα στους τραπεζικούς λογαριασμούς των δικαιούχων.
Μειωμένο ωράριο γονέων παιδιών με αναπηρία
Οι γονείς, φυσικοί, θετοί, ανάδοχοι, καθώς και οι τεκμαιρόμενες μητέρες (Α.Κ. 1464) που αποκτούν τέκνο με τη διαδικασία της παρένθετης μητρότητας, που εργάζονται σε επιχείρηση ή εκμετάλλευση που απασχολεί τουλάχιστον πενήντα (50) άτομα και έχουν παιδιά με πνευματική, ψυχική ή σωματική αναπηρία, η οποία πιστοποιείται με ιατρική γνωμάτευση του ασφαλιστικού φορέα στον οποίο υπάγονται τα πρόσωπα αυτά, έχουν το αυτοτελές δικαίωμα για κάθε παιδί, να ζητήσουν τη μείωση του ωραρίου εργασίας τους κατά μία (1) ώρα την ημέρα, με ανάλογη περικοπή των αποδοχών τους.
Άδεια για μονογονεϊκές οικογένειες
Σύμφωνα με το άρθρο 45 του Ν. 4808/2021, στους εργαζόμενους γονείς, κατά την έννοια του άρθρου 33, που έχουν χηρέψει και στον άγαμο γονέα που έχει την αποκλειστική επιμέλεια παιδιού, χορηγείται άδεια έξι (6) εργάσιμων ημερών ετησίως, με αποδοχές, επιπλέον αυτής που δικαιούνται από άλλες διατάξεις. Γονέας με τρία (3) παιδιά ή περισσότερα, δικαιούται άδειας οκτώ (8) εργάσιμων ημερών ετησίως.
Κυρώσεις στον εργοδότη
Σύμφωνα με το άρθρο 50 του Ν. 4808/2021, επιβάλλονται κυρώσεις τόσο διοικητικές και ποινικές όσο και πειθαρχικές.
Στον εργοδότη που παραβιάζει τις διατάξεις επιβάλλονται οι διοικητικές και ποινικές κυρώσεις των άρθρων 24 και 28 του Ν. 3996/2011 (ΦΕΚ Α` 170).
H παραβίαση της αρχής της απαγόρευσης των διακρίσεων γεννά αξίωση προς αποζημίωση του θύματος, η οποία καλύπτει τη θετική και την αποθετική ζημία, καθώς και την ηθική βλάβη.
Για κάθε παραβίαση του Κεφαλαίου Α` του Ν. 4808/2021 στον δημόσιο τομέα, τα Ν.Π.Δ.Δ., τους Ο.Τ.Α. και στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, όπως οριοθετείται από το άρθρο 14 του Ν. 4270/2014 (ΦΕΚ Α` 143), επιβάλλονται πειθαρχικές και διοικητικές κυρώσεις, σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία.
Η μη χορήγηση από τον εργοδότη της αιτούμενης από τον εργαζόμενο βεβαίωσης των στοιχείων της εργασιακής σχέσης ή των διαστημάτων των αδειών που του χορηγήθηκαν, συνιστά παραβίαση της εργατικής νομοθεσίας.
Εν κατακλείδι
Το νέο νομοθετικό πλαίσιο που αναφέρεται στις άδειες των εργαζόμενων γονέων επεκτείνει κάποιες από τις υφιστάμενες και θεσμοθετεί νέες. Ιδιαίτερα σημαντικές όσον αφορά και την κοινωνική τους αξία είναι εκείνες που αφορούν τον θεσμό της οικογένειας και εκείνες που στοχεύουν στην υποβοήθηση της ισορροπίας επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής για τους εργαζόμενους γονείς. Ουσιαστικά, με τις ρυθμίσεις για τις νέες άδειες που δικαιούνται οι γονείς γίνονται σημαντικά βήματα για τη συμφιλίωση της επαγγελματικής με την οικογενειακή ζωή. Δίνοντας παράλληλα σημαντικό βάρος στην προστασία των γονέων και δημιουργώντας κίνητρα για τη μητρότητα - πατρότητα στη χώρα μας, όπου το δημογραφικό αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά της προβλήματα.
Το κείμενο αποτελεί απόσπασμα από το άρθρο του κ.Βασιλείου Παπαβασιλείου με τίτλο Αδειες Μητρότητας και Πατρότητας που δημοσιεύθηκε στο τεύχος Ιουλίου-Αυγούστου 2022 του περιοδικού Epsilon7. Στο πλήρες άρθρο γίνεται αναφορά μεταξύ άλλων στις άδειες που δικαιούται η έγκυος και τεκούσα και στις άδειες που δικαιούται ο πατέρας.