Εισαγωγικά στοιχεία
Η ύπαρξη περιστατικών βίας και παρενόχλησης στο χώρο τηςεργασίας είναι φαινόμενο παλαιό όσο και η ίδια εργασία, αποδεκτό παλαιότερα,ανεκτό αργότερα, κατακριτέο και τιμωρητέο σήμερα. Με τον Ν.4808/2021 καισυγκεκριμένα στα άρθρα από 2 έως 23 κυρώθηκε η Σύμβαση 190 της ΔιεθνούςΟργάνωσης Εργασίας για την εξάλειψη της βίας και παρενόχλησης στον κόσμο τηςεργασίας, όπως υιοθετήθηκε από τη Συνδιάσκεψη της 21ης Ιουνίου 2019. Στις ενλόγω προστατευτικές διατάξεις, εμπίπτουν εργαζόμενοι και απασχολούμενοι στον ιδιωτικότομέα, ανεξάρτητα από το συμβατικό τους καθεστώς, συμπεριλαμβανομένων τωναπασχολούμενων με σύμβαση έργου, ανεξαρτήτων υπηρεσιών, έμμισθης εντολής, τωναπασχολούμενων μέσω τρίτων παρόχων υπηρεσιών. Καθώς και άτομα που παρακολουθούνκατάρτιση, συμπεριλαμβανομένων των ασκούμενων και των μαθητευόμενων, εθελοντών,εργαζόμενων των οποίων η σχέση έχει λήξει, καθώς και άτομα που αιτούνταιεργασία και εργαζόμενοι στην άτυπη οικονομία (άρθρο 3 του Ν.4808/2021). Εμπίπτουν επίσης στις εν λόγωπροστατευτικές διατάξεις και οι εργαζόμενοι με σχέση εργασίας ιδιωτικού δικαίουστον δημόσιο τομέα, όπως αυτός ορίζεται στο άρθρο 14 του Ν.4270/2014 και οι απασχολούμενοι σεαυτόν κατά τους ορισμούς του άρθρου 3 παρ. 2 του Ν.4808/2021 .
Ειδικότερα, για τους σκοπούς του παρόντος:
α) Ως «βία και παρενόχληση» νοούνταιοι μορφές συμπεριφοράς, πράξεις, πρακτικές ή απειλές αυτών, που αποσκοπούν,οδηγούν ή ενδέχεται να οδηγήσουν σε σωματική, ψυχολογική, σεξουαλική ήοικονομική βλάβη είτε εκδηλώνονται μεμονωμένα είτε κατ` επανάληψη.
β) Ως «παρενόχληση» νοούνται οιμορφές συμπεριφοράς, που έχουν ως σκοπό ή αποτέλεσμα την παραβίαση τηςαξιοπρέπειας του προσώπου και τη δημιουργία εκφοβιστικού, εχθρικού,εξευτελιστικού, ταπεινωτικού ή επιθετικού περιβάλλοντος, ανεξαρτήτως εάνσυνιστούν μορφή διάκρισης και περιλαμβάνουν και την παρενόχληση λόγω φύλου ήγια άλλους λόγους διάκρισης.
γ) Ως «παρενόχληση λόγω φύλου» νοούνταιοι μορφές συμπεριφοράς που συνδέονται με το φύλο ενός προσώπου, οι οποίες έχουνως σκοπό ή αποτέλεσμα την παραβίαση της αξιοπρέπειας του προσώπου αυτού και τηδημιουργία εκφοβιστικού, εχθρικού, εξευτελιστικού, ταπεινωτικού ή επιθετικού περιβάλλοντοςκατά το άρθρο 2 του Ν. 3896/2010 (ΦΕΚ Α` 107) και την παρ. 2 του άρθρου 2 του Ν. 4443/2016 (ΦΕΚ Α΄ 232). Οιμορφές αυτές συμπεριφοράς περιλαμβάνουν και τη σεξουαλική παρενόχληση του Ν.3896/2010, καθώς και μορφές συμπεριφοράς που συνδέονται με τον σεξουαλικόπροσανατολισμό, την έκφραση, την ταυτότητα ή τα χαρακτηριστικά φύλου τουπροσώπου.
Απαγόρευση βίας και παρενόχλησης στην εργασία
Η παρενόχληση και η βία στην εργασία (mobbing),περιλαμβάνεται ρητά στις απαγορεύσεις της νομοθεσίας ως αυτοτελής απαγόρευση,αποσυνδεμένη από την έννοια των διακρίσεων, η οποία μπορεί να εκδηλώνεται κατάτη διάρκεια της εργασίας είτε να συνδέεται με αυτήν είτε να προκύπτει από αυτήνκαι μπορεί να λαμβάνει χώρα ιδίως στο χώρο εργασίας, στις μετακινήσεις από καιπρος την εργασία, κατά τις επικοινωνίες που σχετίζονται με την εργασία,συμπεριλαμβανομένων εκείνων που πραγματοποιούνται μέσω τεχνολογιών πληροφορικήςκαι επικοινωνίας (άρθρο 4 του Ν.4808/2021).
Υποχρεώσεις του εργοδότη
Οι εργοδότες έχουν υποχρέωση να λαμβάνουν συγκεκριμένα μέτραγια την πρόληψη και την αντιμετώπιση της βίας και της παρενόχλησης στην εργασίακαι να επιδεικνύουν μηδενική ανοχή σε τέτοιου είδους περιστατικά ή συμπεριφορέςόταν συμβαίνουν. Καλούνται να διαχειριστούν σχετικές καταγγελίες, να παρέχουνμε προσβάσιμες μορφές ενημέρωση και εκπαίδευση σχετικά με τους κινδύνους, τηνπρόληψη, την προστασία και τις υποχρεώσεις των εμπλεκομένων (άρθρα 5 - 7 τουΝ.4808/2021). Περαιτέρω οι επιχειρήσεις που απασχολούν πάνω από είκοσι (20)εργαζομένους υποχρεούνται να καταρτίζουν σχετικές πολιτικές κατά τα άρθρα 9 , 10 και 11 του Ν.4808/2021 .
Πολιτικές για την απαγόρευση της βίας και της παρενόχλησης
Οι πολιτικές για την απαγόρευση της βίας και τηςπαρενόχλησης, όσο και οι αντίστοιχες για τη διαχείριση εσωτερικών καταγγελιών,θα πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο συλλογικών διαπραγματεύσεων (ωςπεριεχόμενο Ε.Σ.Σ.Ε. ή Κανονισμού Εργασίας). Στην περίπτωση όμως που δενυπάρχουν συνδικαλιστικές οργανώσεις και συμβούλιο εργαζομένων, καταρτίζονταιαπό τον εργοδότη ύστερα από ενημέρωση των εργαζομένων και ανάρτηση του σχετικούσχεδίου πολιτικής στον χώρο εργασίας ή γνωστοποίησής του, προκειμένου να λάβειτις απόψεις τους.
Όταν υπάρχει Κανονισμός Εργασίας (ή υποχρέωση κατάρτισήςτου) θα πρέπει να αποτελέσουν υποχρεωτικά περιεχόμενό του, προβλέψεις γιαπειθαρχικά παραπτώματα, πειθαρχική διαδικασία και πειθαρχικές ποινές, στοπλαίσιο ή σε συνέχεια καταγγελιών για περιστατικά βίας και παρενόχλησης.
Η υιοθέτηση πολιτικής αντιμετώπισης της βίας και της παρενόχλησηςστον χώρο εργασίας, αποδεικνύει ότι η εφαρμογή κανόνων εντός των επιχειρήσεωνγια τη διαμόρφωση ενός ασφαλούς και υγιούς εργασιακού περιβάλλοντος, χωρίς βία,παρενόχληση και διακρίσεις, είναι κοινή επιδίωξη και κοινό συμφέρον όλων. Ηθέσπιση αυτών των πολιτικών βοηθά την υποστήριξη των θυμάτων και συντελεί στηδημιουργία κουλτούρας μηδενικής ανοχής στη βία και την παρενόχληση στηνεργασία, ώστε όλοι και όλες να απολαμβάνουν ίσα δικαιώματα σε ένα αξιοπρεπέςκαι ασφαλές εργασιακό περιβάλλον.
Δικαιώματα θιγόμενων εργαζομένων
Κάθε εργαζόμενος ή με άλλη σχέση απασχολούμενος που θίγεταιαπό περιστατικό βίας και παρενόχλησης σε βάρος του, ακόμη και αν έχει λήξει ησχέση, στο πλαίσιο της οποίας φέρεται ότι εκδηλώθηκε σε βάρος του τοπεριστατικό ή η συμπεριφορά, έχει δικαίωμα πέραν της δικαστικής προστασίας, ναπροσφύγει ενώπιον της Επιθεώρησης Εργασίας και του Συνηγόρου του Πολίτη σύμφωναμε τους Νόμους 3896/2010 και 4443/2016 περί ίσης μεταχείρισης.
Επίσης το ίδιο ως άνω θιγόμενο πρόσωπο, έχει δικαίωμα υποβολήςσχετικής καταγγελίας εντός της επιχείρησης (άρθρο 10 του Ν.4808/2021), οπότε και ο εργοδότηςυποχρεούται να λάβει τα απαραίτητα πρόσφορα και ανάλογα μέτρα κατά περίπτωση σεβάρος του καταγγελλόμενου (είτε εργαζόμενος ή με άλλη σχέση απασχολούμενος),που παραβιάζουν την απαγόρευση βίας και παρενόχλησης (άρθρο 12, παρ. 2 του Ν.4808/2021).
Σε περίπτωση διαπιστωμένης παραβίασης της απαγόρευσης βίαςκαι παρενόχλησης στην εργασία από τον εργοδότη ή πρόσωπο που ασκεί τοδιευθυντικό δικαίωμα ή εκπροσωπεί τον εργοδότη ή σε περίπτωση μη λήψης από τονεργοδότη των πρόσφορων και ανάλογων μέτρων επί παραβίασης της απαγόρευσης απόάλλο εργαζόμενο, επιβάλλονται σε βάρος του εργοδότη διοικητικές κυρώσειςτου άρθρου 19 παρ. 2 του Ν.4808/2021 .
Τέλος, κάθε θιγόμενο πρόσωπο, εφόσον έχει εύλογη πεποίθησηότι υφίσταται επικείμενος σοβαρός κίνδυνος για τη ζωή, την υγεία ή την ασφάλειάτου, έχει δικαίωμα να αποχωρήσει από τον εργασιακό χώρο για εύλογο χρόνο χωρίςστέρηση μισθού ή άλλη δυσμενή συνέπεια, με την υποχρέωση προηγούμενης έγγραφηςενημέρωσης του εργοδότη, αναφέροντας το περιστατικό βίας και παρενόχλησης καιτα περιστατικά που αιτιολογούν την πεποίθησή του. Εφόσον όμως έχει παύσει ναυφίσταται ο κίνδυνος και το θιγόμενο πρόσωπο αρνείται να επιστρέψει στονεργασιακό χώρο, ο εργοδότης μπορεί να προσφύγει στην Επιθεώρηση Εργασίας μεαίτημα την επίλυση της διαφοράς.
Απαγόρευση αντιποίνων
Με το νέο θεσμικό πλαίσιο (Ν.4808/2021, άρθρα 2-23)αναδεικνύεται ο προεξάρχων ρόλος της προστασίας των θυμάτων, καταγγελλόντων ήμαρτύρων από περαιτέρω θυματοποίηση ή αντίποινα διασφαλίζοντας με αυτόν τοντρόπο την πρόσβαση των θιγομένων σε πιο αποτελεσματικούς και ασφαλείςμηχανισμούς αναφοράς. Ειδικότερα, απαγορεύεται και είναι άκυρη κάθε καταγγελίαή η με οποιοδήποτε τρόπο λύση της έννομης σχέσης στην οποία στηρίζεται ηαπασχόληση, καθώς και κάθε άλλη δυσμενής μεταχείριση κάθε θιγόμενου προσώπου, εφόσονσυνιστά εκδικητική συμπεριφορά, η οποία εκδηλώνεται ως αντίμετρο σε καταγγελία,μαρτυρία, παροχή πληροφοριών ή αίτημα παροχής έννομης προστασίας γιαπεριστατικό βίας ή παρενόχλησης (άρθρο 13 του Ν.4808/2021).
Προσφυγή από Νομικά Πρόσωπα και Ενώσεις Προσώπων
Με το άρθρο 14 του Ν. 4808/2021 καθιερώνεται η δυνατότηταπροσφυγής από νομικά πρόσωπα και ενώσεις προσώπων, συμπεριλαμβανομένωνσυνδικαλιστικών οργανώσεων, που δικαιολογούν σχετικό έννομο συμφέρον, κατόπινγραπτής συναίνεσης του θιγόμενου προσώπου, να ασκούν στο όνομά του προσφυγή ήνα παρεμβαίνουν υπέρ του, ενώπιον των αρμοδίων διοικητικών ή δικαστικών αρχών.Ο θιγόμενος μπορεί σε κάθε περίπτωση να παρέμβει ή και να τερματίσει τηδιαδικασία.
Αντιστροφή του βάρους απόδειξης
Υλοποιείται η άμεση προστασία των θιγόμενων, με τηνκαθιέρωση του δικονομικού κανόνα περί αντιστροφής του βάρους απόδειξης, όταν τοθιγόμενο πρόσωπο επικαλείται γεγονότα ή στοιχεία, από τα οποία πιθανολογείται ηεκδήλωση περιστατικού βίας ή παρενόχλησης, με αποτέλεσμα ο καθ΄ ού να φέρει τοβάρος να αποδείξει στο δικαστήριο ή ενώπιον αρμόδιας διοικητικής αρχής ότι δεσυνέτρεξαν τέτοιες περιστάσεις (άρθρο 15 του Ν. 4808/2021), «Όταν το θιγόμενο πρόσωποισχυρίζεται, ότι υφίσταται βία και παρενόχληση, εφαρμόζεται η παρ. 1 του άρθρου 24 του Ν. 3896/2010 (ΦΕΚ Α` 207).».Εισάγεται έτσι εξαίρεση από το σχετικό κανόνα για την ποινική δίκη, όπου ισχύειτο τεκμήριο αθωότητας.
Αρμοδιότητα Επιθεώρησης Εργασίας
Με τις διατάξεις του άρθρου 17 του Ν.4808/2021 καθορίζεται διευρυμένηαρμοδιότητα της Επιθεώρησης Εργασίας ως προς τα περιστατικά βίας καιπαρενόχλησης. Ειδικότερα, η Επιθεώρηση Εργασίας ορίζεται ως αρμόδια ναεπιλαμβάνεται καταγγελίες από θιγόμενα πρόσωπα αναφορικά με περιστατικά βίαςκαι παρενόχλησης στην εργασία, παραβίασης των δικαιωμάτων των θιγόμενων ήύπαρξης αντιποίνων (άρθρα 4, 12 και 13 του Ν.4808/2021), καθώς και να ελέγχειτην τήρηση των υποχρεώσεων πρόληψης των εργοδοτών, ανεξαρτήτως υποβολής αίτησηςαπό κάποιον θιγόμενο (άρθρα 5 - 11 του Ν.4808/2021).
Επιπροσθέτως, ορίζεται ότι η Επιθεώρηση Εργασίας παρέχει σχετικέςσυμβουλές προς τους εργοδότες και τους εργαζόμενους, μεριμνά ώστε οι εργοδότεςνα προχωρούν στη λήψη όλων των ενδεδειγμένων κατά περίπτωση μέτρων και τηρείμητρώο εργοδοτών κατά των οποίων έχει επιβληθεί διοικητική κύρωση για παράβασητης απαγόρευσης βίας και παρενόχλησης στην εργασία.
Προβλέπεται τέλος, το πεδίο συνεργασίας και ανταλλαγήςστοιχείων με συναρμόδιους δημόσιους φορείς, ιδίως εντός του Υπουργείου Εργασίαςκαι Κοινωνικών Υποθέσεων και με το Συνήγορο του Πολίτη, ώστε να διασφαλίζεται ηορθή μέτρηση και η ολιστική αντιμετώπιση του φαινομένου.
Περαιτέρω, στα πλαίσια ενίσχυσης του μηχανισμού συμμόρφωσηςσυστήνεται Αυτοτελές Τμήμα για την παρακολούθηση της βίας και παρενόχλησης στηνεργασία.
Επιβολή Διοικητικών Κυρώσεων από την Επιθεώρηση Εργασίας
Με το άρθρο 19 του Ν.4808/2021 εισάγεται πρόβλεψη γιαειδικές κυρώσεις σε περίπτωση παράβασης των σχετικών υποχρεώσεων περί βίας καιπαρενόχλησης, οι οποίες αυστηροποιούνται επί υποτροπής και αίρονται μερικώς επίσυμμόρφωσης, όπως αναφέρθηκε παραπάνω. Εξασφαλίζεται έτσι ότι η ΕπιθεώρησηΕργασίας ενδυναμώνεται ως αρμόζει για να αντιμετωπίσει τις συμπεριφορές αυτές,συμπεριλαμβανομένης της αρμοδιότητας έκδοσης εντολών άμεσα εκτελεστών σεπερίπτωση επικείμενου κινδύνου.
Εν κατακλείδι
Σκοπός των ρυθμίσεων για την εξάλειψη της βίας και τηςπαρενόχλησης στον κόσμο της εργασίας, είναι να θέσει ένα συνεκτικό και σύγχρονοπλαίσιο για την πρόληψη, την αντιμετώπιση και καταπολέμηση των συμπεριφορώνβίας και παρενόχλησης, συμβάλλοντας στη δημιουργία ενός περιβάλλοντος εργασίας,το οποίο θα σέβεται, θα προωθεί και θα υλοποιεί στην πράξη το δικαίωμα κάθεπροσώπου σε έναν κόσμο εργασίας χωρίς βία ή παρενόχληση. Οι γυναίκεςεργαζόμενες πλήττονται, δυστυχώς, εντυπωσιακά περισσότερο σε σχέση με τουςάνδρες συναδέλφους τους. Ο νομοθέτης αργοπορημένα και μάλλον, ασθμαίνων,ακολούθησε τις τάσεις της εποχής. Το "metoo" επηρέασε ορθά και τιςσχέσεις εργασίας. Οι εργαζόμενοι θα πρέπει να είναι και να αισθάνονταιασφαλείς, γυναίκες και άνδρες
Το κείμενο αποτελεί απόσπασμα από το άρθρο του κ.Βασιλείου Παπαβασιλείου με τίτλο «Η διαδικασία επίλυσης διαφορών σεπεριπτώσεις βίας και παρενόχλησης στην εργασία», που δημοσιεύθηκε στο τεύχος Φεβρουαρίου 2022 του περιοδικού Epsilon7.Στο πλήρες άρθρο γίνεται χωριστή αναφορά στην Ειδική διαδικασία επίλυσηςΔιαφορών Βίας και Παρενόχλησης και στηνΑπόφαση Αριθμός 101269 (ΦΕΚ Β΄5978/20-12-2021) του Υπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων