H πολιτική των δασμών που φαίνεται να υιοθετεί κατά κόρον ο νέος πρόεδρος των Η.Π.Α. θυμίζει στους παλαιότερους εξ’ ημών τις συζητήσεις που υπήρχαν στην Ελλάδα για το κατά πόσο θα έπρεπε να σταματήσουμε την επιβολή τους το έτος 1981, όταν και θα εισερχόμασταν στην τότε Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (Ε.Ο.Κ.). Το δεύτερο μεγάλο βήμα για την κατάργηση των δασμών έγινε το 2005, όταν η Ευρωπαϊκή Ένωση απελευθέρωσε πλήρως το εμπόριό της με τις χώρες της Ασίας και ιδιαίτερα με την Κίνα.
Από ιστορικής άποψης, υπέρ των δασμών τάσσονταν οι κυβερνήσεις που είτε οι χώρες τους διακρίνονταν για το χαμηλό επίπεδο ανάπτυξής τους (π.χ. έθεταν το επιχείρημα της στήριξης της «νηπιακής βιομηχανίας»), είτε διακατέχονταν από ιδεολογίες αριστερών, ή «εθνικών» καταβολών. Το οξύμωρο είναι σήμερα πως τον πρώτο λόγο στην επιβολή δασμών τον έχει όχι κάποια φτωχή χώρα, ούτε η «κομμουνιστική» Κίνα, αλλά η ισχυρότερη οικονομία του κόσμου και μάλιστα με ρεπουμπλικανική διακυβέρνηση!
Με βάση, πάντως, την κλασσική οικονομική θεωρεία, η ελευθερία μετακίνησης εμπορευμάτων, ανθρώπων και κεφαλαίων οδηγεί κάθε χώρα σε αύξηση της παραγωγικότητας και του πλούτου το σύνολο των χωρών, ωθώντας κάθε μία εξ’ αυτών να δραστηριοποιηθεί στους κλάδους εκείνους στους οποίους διαθέτει συγκριτικό πλεονέκτημα.
Από τη θεωρία στην πράξη
Στην Ελλάδα έχουμε την «πολυτέλεια» της εμπειρίας από την εφαρμογή πολιτικών επιβολής δασμών (χωρίς, όμως, να επιβάλλονται δασμοί στις εξαγωγές μας). Μπορούμε, λοιπόν, να πούμε ότι πράγματι οι δασμοί οδήγησαν αρχικά στη δημιουργία αρκετών εργοστασίων στη χώρα (π.χ. κλωστοϋφαντουργία, ή και συναρμολόγηση αυτοκινήτων), προσθέτοντας θέσεις εργασίας και κάποια τεχνογνωσία. Από την άλλη πλευρά, όμως, οδήγησε σε εφησυχασμό τους ευνοημένους κλάδους, οι περισσότερες εταιρείες των οποίων δεν είχαν κίνητρο ούτε να εκσυγχρονιστούν, ούτε να επενδύσουν, ούτε να καινοτομήσουν, αλλά ούτε και να σκεφτούν το σενάριο της επέκτασής τους στο εξωτερικό. Οι περισσότερες από αυτές οδηγήθηκαν κάποια στιγμή στη χρεοκοπία.
Το αποτέλεσμα ήταν πως τα οφέλη αποδείχτηκαν βραχυ-μεσοπρόθεσμα (μεγάλος αριθμός «λουκέτων» μετά την άρση της δασμολογικής προστασίας) και πως σε μακροπρόθεσμη βάση οι δασμοί μάλλον επιδείνωσαν την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας, προσφέροντας παράλληλα ακριβά και χαμηλής ποιότητας προϊόντα στους πολίτες της χώρας.
Ας έρθουμε, όμως, στο σήμερα. Θα μπορούσε, βέβαια, να υποστηρίξει κάποιος ότι μια κυβέρνηση με την πολιτική της ενδεχομένως να μην αποβλέπει στην ανάπτυξη της χώρας σε βάθος χρόνου, αλλά ο ορίζοντάς της να περιορίζεται μέχρι τις επόμενες εκλογές. Ακόμη, όμως, και σ’ αυτή την περίπτωση το εγχείρημα του Ντόναλντ Τραμπ είναι γεμάτο από προκλήσεις και αβεβαιότητες για μια σειρά από λόγους:
Πρώτον, ακόμη και αν παρατηρηθεί στις Η.Π.Α. μια μερική υποκατάσταση εισαγωγών από εγχώρια παραγόμενα προϊόντα, θα πληγούν οι εξαγωγές της χώρας, άμεσα και έμμεσα: Άμεσα, γιατί πολλές άλλες χώρες θα αντιδράσουν και αυτές με επιβολή δασμών στα αμερικανικά προϊόντα. Και έμμεσα, επειδή θα υπάρξει και… μετάδοση δασμών. Για παράδειγμα, η Ευρώπη θα ήταν ανόητη αν απαντούσε στο δασμό που επέβαλαν οι Η.Π.Α. στα προϊόντα χάλυβα με αντίστοιχη επιβολή δασμών έναντι των Η.Π.Α., γιατί απλά δεν εισάγει τέτοια προϊόντα από την απέναντι όχθη του Ατλαντικού. Η λογική απάντηση, λοιπόν, της Ευρώπης θα είναι η επιβολή δασμών προς όλα τα προϊόντα χάλυβα, ανεξαρτήτως περιοχής προέλευσης (βλέπε Τουρκία και χώρες της ΝΑ Ασίας). Άρα, θα έχουμε συνολικότερα ένα ντόμινο δασμών που θα πλήξει το σύνολο της παγκόσμιας οικονομίας, άρα και τις Η.Π.Α..
Δεύτερον, η επιβολή δασμών θα οδηγήσει στη διατήρηση του πληθωρισμού σε υψηλά επίπεδα, άρα και στη δυσκολία της Κεντρικής Τράπεζας των Η.Π.Α. να προχωρήσει σε δραστική μείωση των επιτοκίων της. Ο συνδυασμός αυτός «μεταφράζεται» αφ’ ενός σε ψαλίδισμα του διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών στις Η.Π.Α. και αφ’ ετέρου στην επικίνδυνη διόγκωση του αμερικανικού δημόσιου χρέους, τόσο εξ’ αιτίας των νέων δημοσιονομικών ελλειμμάτων, όσο και εξ’ αιτίας του ακριβού ανατοκισμού. Ενδεικτικό είναι το ότι την ημέρα που γράφεται το συγκεκριμένο κείμενο, η Γερμανία δανείζεται (απόδοση δεκαετούς κρατικού ομολόγου) από τις αγορές με 2,36%, η Ελλάδα με 3,22% και οι Η.Π.Α. με 4,5%.
Τρίτον, η πολιτική άμεσης απέλασης μεγάλου αριθμού μεταναστών θα προκαλέσει σοκ σε αρκετές επιχειρηματικές δραστηριότητες στη χώρα, με ό,τι αυτό θα μπορούσε να σημάνει για την πορεία της αμερικανικής οικονομίας.
Τέλος, στην οικονομία σημαντικό ρόλο παίζουν οι παράγοντες της προσδοκίας και του κινδύνου. Οι επιχειρηματίες για να επενδύσουν χρειάζονται την εμπέδωση ενός σταθερού και διατηρήσιμου περιβάλλοντος και όχι να φοβούνται ότι τα πράγματα θα μπορούν να αλλάζουν από μέρα σε μέρα. Η πολιτική Τραμπ οδηγεί σε ένταση της αβεβαιότητας εντός και εκτός Η.Π.Α..