Όροι και προϋποθέσεις άσκησης καθήκοντος ιατρού εργασίας

Εισαγωγικά στοιχεία

Ο ιατρός εργασίας είναι το θεσμικό όργανο που έχει προβλεφθεί από την νομοθεσία για την Ασφάλεια και την Υγεία στην εργασία για την επίβλεψη της υγείας των εργαζομένων. Οι αρμοδιότητες του είναι συμβουλευτικές, παρέχοντας υποδείξεις και συμβουλές στον εργοδότη, στους εργαζόμενους και στους εκπροσώπους τους, σχετικά με τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται για τη σωματική και ψυχική υγεία των εργαζομένων, προβαίνοντας παράλληλα σε ιατρικό έλεγχο των εργαζομένων, σύμφωνα με τα άρθρα 17 και 18 περί συμβουλευτικών αρμοδιοτήτων και επίβλεψης υγείας των εργαζομένων, του Ν.3850/2010, όπως τροποποιήθηκε με τον Ν.4808/2021 και συμπληρώθηκε με το Ν. 5053/2023.

Οι υπηρεσίες του ιατρού εργασίας παρέχονται υποχρεωτικά σε επιχειρήσεις που απασχολούν πενήντα (50) και άνω εργαζόμενους. Επιπλέον, στις επιχειρήσεις στις οποίες τα αποτελέσματα της εκτίμησης επαγγελματικού κινδύνου καταδεικνύουν κίνδυνο για την υγεία ή την ασφάλεια των εργαζομένων από μόλυβδο, αμίαντο, μεταλλαξιγόνους, καρκινογόνους και βιολογικούς παράγοντες, ο εργοδότης έχει την υποχρέωση να χρησιμοποιεί τις υπηρεσίες του Ιατρού Εργασίας ανεξάρτητα από τον αριθμό εργαζομένων στην επιχείρηση ή την εγκατάσταση, κατ΄ εξαίρεση του άρθρου 8 του Ν.3850/2010 . Την υποχρέωση απασχόλησης ιατρού εργασίας έχουν και οι Επιχειρήσεις Προσωρινής Απασχόλησης (Ε.Π.Α.), ανεξάρτητα από τον αριθμό εργαζομένων που απασχολούν.

Καθορισμός όρων και προϋποθέσεων άσκησης καθηκόντων ιατρών εργασίας

Σύμφωνα με το άρθρο 16 του Κώδικα Νόμων για την Υγεία και Ασφάλεια των Εργαζομένων (Κ.Ν.Υ.Α.Ε.) του Ν.3850/2010 (ΦΕΚ Α΄ 84), περί των προσόντων των ιατρών εργασίας, αναφέρονται τα ακόλουθα:

«1. Καθήκοντα ιατρού εργασίας μπορούν να ασκούν:

α) Οι ιατροί που κατέχουν την ειδικότητα της ιατρικής της εργασίας.

β) Οι ιατροί που κατέχουν τίτλο οιασδήποτε ειδικότητας, πλην της ιατρικής της εργασίας και έχουν εκτελέσει καθήκοντα ιατρού εργασίας σε επιχειρήσεις προ της 15ης Μαΐου 2009.

γ) Οι ιατροί χωρίς ειδικότητα, οι οποίοι έχουν ασκήσει καθήκοντα ιατρού εργασίας σε επιχειρήσεις συνεχώς επί επτά (7) τουλάχιστον έτη μέχρι και τις 15 Μαΐου 2009.

2. Οι ιατροί της μπορούν να ασκούν καθήκοντα ιατρού εργασίας σε όλες τις περιφέρειες ιατρικών συλλόγων της χώρας, χωρίς άδεια των συλλόγων αυτών.

3. Ο ιατρός εργασίας υπάγεται απευθείας στη διοίκηση της επιχείρησης.

4. Με κοινή απόφαση των Υπουργών Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης και Υγείας, δύναται να ορίζονται και πέραν των προβλεπόμενων στην παρ. 1 του παρόντος ειδικότητες ιατρών, οι οποίοι μπορούν να ασκούν καθήκοντα ιατρού εργασίας, εφόσον αυτό κρίνεται αναγκαίο προκειμένου να αντιμετωπιστεί η αύξηση των εργατικών ατυχημάτων, να ενταθεί η αντιμετώπιση των επαγγελματικών κινδύνων και ασθενειών και να καλυφθεί η περιφερειακή ή τοπική ανεπάρκεια του αριθμού των ιατρών εργασίας, ιδίως κατά την τουριστική περίοδο και οι οποίοι εντάσσονται σε νέο μητρώο ιατρών που μπορούν να ασκήσουν καθήκοντα ιατρού εργασίας, συμπληρωματικό προς αυτό της υπ΄ αρ. 5685/121/5-2-2021 απόφασης του Υπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων (ΦΕΚ Β΄ 669), όπως εκάστοτε ισχύει. Για την άσκηση καθηκόντων ιατρού εργασίας επιλέγονται κατά προτεραιότητα οι ιατροί της παρ. 1. Με την απόφαση του πρώτου εδαφίου καθορίζονται οι όροι και οι προϋποθέσεις της κατά προτεραιότητα επιλογής των ιατρών της παρ. 1 για την κάλυψη των ανωτέρω αναγκών, καθώς και οι ειδικότητες, το περιεχόμενο, ο χρόνος και ο τρόπος εκπαίδευσης και πιστοποίησης των ιατρών του πρώτου εδαφίου, καθώς και κάθε άλλο θέμα σχετικό με την εφαρμογή της παρούσας. Η παρ.4 προστέθηκε με το άρθρο 30 του Ν.5053/2023 (ΦΕΚ Α΄ 158/26-09-2023)».

Το άρθρο 16, όπως είχε συμπληρωθεί με το άρθρο 113 του Ν. 4485/2017 (ΦΕΚ Α΄ 114/4-8-2017), αντικαταστάθηκε ως άνω με την παρ. 1 του δέκατου τρίτου άρθρου της από 20-3-2020 Π.Ν.Π. (ΦΕΚ Α΄ 68/20-3-2020), με την παρ. 2 του οποίου ορίζεται ότι: «2. Κανονιστικές πράξεις που έχουν εκδοθεί μέχρι την έναρξη ισχύος της παρούσας, κατ΄ εφαρμογή της διάταξης που αντικαθίσταται με την παρ. 1, παύουν να ισχύουν».

Συμβουλευτικές αρμοδιότητες

Σύμφωνα με το άρθρο 17 του Ν. 3850/2010 , «Συμβουλευτικές αρμοδιότητες του ιατρού εργασία»:

«1. Ο ιατρός εργασίας παρέχει υποδείξεις και συμβουλές στον εργοδότη, στους εργαζομένους και στους εκπροσώπους τους, γραπτά ή προφορικά, σχετικά με τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται για τη σωματική και ψυχική υγεία των εργαζομένων. Τις γραπτές υποδείξεις ο ιατρός εργασίας καταχωρεί στο ειδικό βιβλίο του άρθρου 14. Ο εργοδότης λαμβάνει γνώση ενυπογράφως των υποδείξεων που καταχωρούνται σε αυτό το βιβλίο.

2. Ειδικότερα, ο ιατρός εργασίας συμβουλεύει σε θέματα:

α) Σχεδιασμού, προγραμματισμού, τροποποίησης της παραγωγικής διαδικασίας, κατασκευής και συντήρησης εγκαταστάσεων, σύμφωνα με τους κανόνες υγείας και ασφάλειας των εργαζομένων.

β) Λήψης μέτρων προστασίας κατά την εισαγωγή και χρήση υλών και προμήθειας μέσων εξοπλισμού.

γ) Φυσιολογίας και ψυχολογίας της εργασίας, μεταξύ άλλων και για την πρόληψη της βίας και παρενόχλησης στην εργασία, συμπεριλαμβανομένης της σεξουαλικής παρενόχλησης, εργονομίας και υγιεινής της εργασίας, διευθέτησης και διαμόρφωσης των θέσεων και του περιβάλλοντος της εργασίας και της οργάνωσης της παραγωγικής διαδικασίας.

δ) Οργάνωσης υπηρεσίας παροχής πρώτων βοηθειών.

ε) Αρχικής τοποθέτησης και αλλαγής θέσης εργασίας για λόγους υγείας, σωματικής ή ψυχικής, προσωρινά ή μόνιμα, καθώς και ένταξης ή επανένταξης ατόμων που υφίστανται διακρίσεις ή θυμάτων βίας και παρενόχλησης, συμπεριλαμβανομένης της σεξουαλικής παρενόχλησης, καθώς και θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας στην παραγωγική διαδικασία, ακόμη και με υπόδειξη αναμόρφωσης ή εύλογων προσαρμογών της θέσης εργασίας. Η παρ.2 διαμορφώθηκε ως άνω με την παρ.1 του άρθρου 8 του Ν. 4808/2021 (ΦΕΚ Α΄ 101/19-6-2021).

3. Ο ιατρός εργασίας δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιείαι για να επαληθεύει το δικαιολογημένο ή μη, λόγω νόσου, απουσία εργαζομένου».

Ιατρικός έλεγχος των εργαζομένων

Σύμφωνα με το άρθρο 18 του Ν. 3850/2010 , «Επίβλεψη της υγείας των εργαζομένων»:

1. Ο ιατρός εργασίας προβαίνει σε ιατρικό έλεγχο των εργαζομένων σχετικό με τη θέση εργασίας τους, μετά την πρόσληψη τους ή την αλλαγή θέσης εργασίας, καθώς και σε περιοδικό ιατρικό έλεγχο κατά την κρίση του επιθεωρητή εργασίας, ύστερα από αίτημα της Επιτροπής Υγείας και Ασφάλειας των Εργαζομένων (Ε.Υ.Α.Ε.), όταν τούτο δεν ορίζεται από το νόμο.

Μεριμνά για τη διενέργεια ιατρικών εξετάσεων και μετρήσεων παραγόντων του εργασιακού περιβάλλοντος, σε εφαρμογή των διατάξεων που ισχύουν κάθε φορά. Εκτιμά την καταλληλότητα των εργαζομένων για τη συγκεκριμένη εργασία, αξιολογεί και καταχωρεί τα αποτελέσματα των εξετάσεων, εκδίδει βεβαίωση των παραπάνω εκτιμήσεων και την κοινοποιεί στον εργοδότη.

Το περιεχόμενο της βεβαίωσης πρέπει να εξασφαλίζει το ιατρικό απόρρητο υπέρ του εργαζομένου και μπορεί να ελεγχθεί από τους υγειονομικούς επιθεωρητές του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, για την κατοχύρωση του εργαζομένου και του εργοδότη.

2. Ο ιατρός εργασίας επιβλέπει την εφαρμογή των μέτρων προστασίας της υγείας των εργαζομένων και πρόληψης των ατυχημάτων. Για τον σκοπό αυτόν:

α) Επιθεωρεί τακτικά τις θέσεις εργασίας και αναφέρει οποιαδήποτε παράλειψη, προτείνει μέτρα αντιμετώπισης των παραλείψεων και επιβλέπει την εφαρμογή τους.

β) Επεξηγεί την αναγκαιότητα της σωστής χρήσης των ατομικών μέτρων προστασίας.

γ) Ερευνά τις αιτίες των ασθενειών που οφείλονται στην εργασία, αναλύει και αξιολογεί τα αποτελέσματα των ερευνών και προτείνει μέτρα για την πρόληψη των ασθενειών αυτών.

δ) Επιβλέπει τη συμμόρφωση των εργαζομένων στους κανόνες υγείας και ασφάλειας των εργαζομένων, ενημερώνει τους εργαζομένους για τους κινδύνους που προέρχονται από την εργασία τους, καθώς και για τους τρόπους πρόληψής τους, μεταξύ των οποίων τους κινδύνους της βίας και παρενόχλησης, συμπεριλαμβανομένης της σεξουαλικής παρενόχλησης.

ε) Παρέχει επείγουσα θεραπεία, ιδίως σε περίπτωση ατυχήματος, περιστατικού βίας ή αιφνίδιας νόσου και εκτελεί προγράμματα εμβολιασμού των εργαζομένων, με εντολή της αρμόδιας υπηρεσίας δημόσιας υγείας της περιφέρειας, όπου εδρεύει η επιχείρηση. Η παρ. 2 διαμορφώθηκε ως άνω με την παρ.2 του άρθρου 8 του Ν.4808/2021 (ΦΕΚ Α΄ 101/19-6-2021).

3. Ο ιατρός εργασίας έχει υποχρέωση να τηρεί το ιατρικό και επιχειρησιακό απόρρητο.

4. Ο ιατρός εργασίας αναγγέλλει μέσω της επιχείρησης στην Επιθεώρηση Εργασίας ασθένειες των εργαζομένων που οφείλονται στην εργασία.

5. Ο ιατρός εργασίας πρέπει να ενημερώνεται από τον εργοδότη και τους εργαζομένους για οποιοδήποτε παράγοντα στο χώρο εργασίας που έχει επίπτωση στην υγεία.

6. Η επίβλεψη της υγείας των εργαζομένων στον τόπο εργασίας δεν μπορεί να συνεπάγεται οικονομική επιβάρυνση γι` αυτούς και πρέπει να γίνεται κατά τη διάρκεια των ωρών εργασίας τους.

7. Η παράγραφος 4 του άρθρου 15 έχει εφαρμογή και για τον ιατρό εργασίας.

8. Ο ιατρός εργασίας στο πλαίσιο των υποχρεώσεων του και των υποχρεώσεων του εργοδότη, σύμφωνα με τις κείμενες ειδικές διατάξεις, εφόσον η επιχείρηση δεν διαθέτει την κατάλληλη υποδομή, έχει υποχρέωση να παραπέμπει τους εργαζομένους για συγκεκριμένες συμπληρωματικές ιατρικές εξετάσεις. Οι εξετάσεις αυτές διενεργούνται σε ΕΞ.Υ.Π.Π. ή σε κατάλληλες υπηρεσίες του ιδιωτικού τομέα ή σε προσδιοριζόμενες από τους Υπουργούς Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης και Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, αρμόδιες μονάδες των ασφαλιστικών οργανισμών ή του Εθνικού Συστήματος Υγείας (Ε.Σ.Υ.). Στη συνέχεια, ο ιατρός εργασίας λαμβάνει γνώση και αξιολογεί τα αποτελέσματα των παραπάνω εξετάσεων. Οι δαπάνες που προκύπτουν από την εφαρμογή της παραγράφου αυτής βαρύνουν τον εργοδότη.

9. Για κάθε εργαζόμενο ο ιατρός εργασίας της επιχείρησης τηρεί σχετικό ιατρικό φάκελο. Επιπλέον, καθιερώνεται και περιλαμβάνεται στον ιατρικό φάκελο ατομικό βιβλιάριο επαγγελματικού κινδύνου, όπου αναγράφονται τα αποτελέσματα των ιατρικών και εργαστηριακών εξετάσεων κάθε φορά που εργαζόμενος υποβάλλεται σε αντίστοιχες εξετάσεις. Δικαιούνται να λαμβάνουν γνώση του φακέλου και του ατομικού βιβλιαρίου του εργαζομένου οι υγειονομικοί επιθεωρητές της αρμόδιας Επιθεώρησης Εργασίας και οι ιατροί του ασφαλιστικού οργανισμού, στον οποίο ανήκει ο εργαζόμενος, καθώς και ο ίδιος ο εργαζόμενος.

Σε κάθε περίπτωση παύσης της σχέσης εργασίας, το βιβλιάριο παραδίδεται στον εργαζόμενο που αφορά.

10. Απαγορεύεται η αναγραφή και επεξεργασία στο ατομικό βιβλιάριο επαγγελματικού κινδύνου του εργαζομένου στοιχείων ή δεδομένων άλλων πέραν των αποτελεσμάτων των ιατρικών και εργαστηριακών εξετάσεων, στις οποίες αυτός υποβάλλεται κάθε φορά, σύμφωνα με τη διάταξη της παραγράφου 9. Επιπλέον, ιατρικά δεδομένα επιτρέπεται να συλλέγουν, με επιμέλεια του ίδιου του εργαζομένου, προκειμένου να αποτελέσουν αντικείμενο επεξεργασίας, μόνο εφόσον αυτό είναι απολύτως απαραίτητο:

α) για την αξιολόγηση της καταλληλότητας του για μια συγκεκριμένη θέση ή εργασία

β) για την εκπλήρωση των υποχρεώσεων του εργοδότη για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων και

γ) για τη θεμελίωση δικαιωμάτων του εργαζομένου και αντίστοιχη απόδοση κοινωνικών παροχών.

11. Όσοι αναγράφουν ή συλλέγουν ή επεξεργάζονται στοιχεία ή δεδομένα κατά παράβαση της παραγράφου 10, τιμωρούνται με τις διοικητικές και ποινικές κυρώσεις που προβλέπονται στις διατάξεις των άρθρων 21 και 22 του Ν. 2472/1997 , «Προστασία του ατόμου από την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα» (ΦΕΚ Α΄ 50).

Σε περίπτωση πρόκλησης περιουσιακής ή ηθικής βλάβης εφαρμόζεται το άρθρο 23 του Ν. 2472/1997.

12. Με κοινή απόφαση των Υπουργών Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης και Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, ρυθμίζονται τα ειδικότερα θέματα που αφορούν την τήρηση και το περιεχόμενο του ατομικού βιβλιαρίου επαγγελματικού κινδύνου, τη συλλογή και επεξεργασία επιπλέον δεδομένων, με τη συγκατάθεση και επιμέλεια του εργαζομένου, την επιβολή των κυρώσεων της παραγράφου 11 και κάθε άλλη λεπτομέρεια αναγκαία για την εφαρμογή του άρθρου αυτού.

Τέλος, στην παρ. 9 του άρθρου 24 του Ν.3996/2011 (ΦΕΚ Α΄ 170/5-8-2011), ορίζεται ότι: «Οι διατάξεις της κείμενης νομοθεσίας, όπως του Ν. 3850/2010, περί επιβολής κυρώσεων από τους Επιθεωρητές Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία (Α.Υ.Ε.), εξακολουθούν να ισχύουν μέχρι εκδόσεως των υπουργικών αποφάσεων που ρυθμίζουν κατά τρόπο διάφορο την κατηγοριοποίηση, τη διαδικασία, τα κριτήρια και το ύψος των επιβαλλόμενων προστίμων, σύμφωνα με το παρόν άρθρο. Μετά την έκδοση των υπουργικών αποφάσεων του παρόντος άρθρου καταργείται κάθε αντίθετη διάταξη, που ρυθμίζει κατά τρόπο διαφορετικό την κατηγοριοποίηση των προστίμων, τα κριτήρια, το ύψος και τη διαδικασία επιβολής αυτών».

Συνεργασία τεχνικού ασφάλειας και ιατρού εργασίας

Ο τεχνικός ασφάλειας και ο ιατρός εργασίας υποχρεούνται κατά την εκτέλεση του έργου τους να συνεργάζονται, πραγματοποιώντας κοινούς ελέγχους των χώρων εργασίας. Επίσης, οφείλουν κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους να συνεργάζονται με την Επιτροπής Υγείας και Ασφάλειας των Εργαζομένων (Ε.Υ.Α.Ε.) ή τον αντιπρόσωπο των εργαζομένων. Παράλληλα, οφείλουν να παρέχουν συμβουλές σε θέματα υγείας και ασφάλειας των εργαζομένων στα μέλη της Ε.Υ.Α.Ε. ή τον εκπρόσωπο των εργαζομένων και να τους ενημερώνουν για κάθε σημαντικό σχετικό ζήτημα. Αν ο εργοδότης διαφωνεί με τις γραπτές υποδείξεις και συμβουλές του τεχνικού ασφάλειας ή του ιατρού εργασίας, οφείλει να αιτιολογεί τις απόψεις του και να τις κοινοποιεί και στην Ε.Υ.Α.Ε. ή στον εκπρόσωπο. Σε περίπτωση διαφωνίας, η διαφορά επιλύεται από τον επιθεωρητή εργασίας και μόνο ( άρθρο 20 του Ν. 3850/2010).

Χρόνος απασχόλησης τεχνικού ασφάλειας και ιατρού εργασίας

Ο ελάχιστος ετήσιος χρόνος απασχόλησης του ιατρού εργασίας στην επιχείρηση, αλλά και στα παραρτήματα αυτής (εφόσον διαθέτει) καθορίζεται από το είδος της επιχείρησης και τον αριθμό των εργαζομένων ανά κατηγορία επικινδυνότητας.

Ειδικότερα στο άρθρο 21 του Ν. 3850/2010 αναφέρονται μεταξύ άλλων τα ακόλουθα:

«1. Καθορίζεται ο ετήσιος χρόνος απασχόλησης τεχνικού ασφάλειας και ιατρού εργασίας για κάθε μια από τις κατηγορίες επιχειρήσεων, εκμεταλλεύσεων και εργασιών του άρθρου 10, σε ώρες ανά εργαζόμενο ως εξής:

α) Κατηγορία Α Ώρες ετήσιας απασχόλησης ανά εργαζόμενο

β) Κατηγορία Β Ώρες ετήσιας απασχόλησης ανά εργαζόμενο

γ) Κατηγορία Γ Ώρες ετήσιας απασχόλησης ανά εργαζόμενο

2. Σε κάθε περίπτωση απασχόλησης τεχνικού ασφάλειας και ιατρού εργασίας, ο ελάχιστος πραγματικός χρόνος ετήσιας απασχόλησης για τον καθένα χωριστά δεν μπορεί να είναι μικρότερος των:

α) 25 ωρών ετησίως για επιχειρήσεις, που απασχολούν μέχρι 20 άτομα,

β) 50 ωρών ετησίως για επιχειρήσεις, που απασχολούν από 21-50 άτομα και

γ) 75 ωρών ετησίως για επιχειρήσεις, που απασχολούν περισσότερα από 50 άτομα.

3. α) Ο συνολικός μέγιστος (ετήσιος) πραγματικός χρόνος απασχόλησης τεχνικού ασφάλειας σε μία ή περισσότερες επιχειρήσεις δεν μπορεί να υπερβαίνει τον προβλεπόμενο χρόνο απασχόλησης μισθωτού.

β) Η διάταξη αυτή δεν αφορά το προσωπικό των Υπηρεσιών Προστασίας και Πρόληψης, για το οποίο ισχύουν οι διατάξεις της εργατικής νομοθεσίας περί όρων απασχόλησης.

γ) Ο συνολικός ετήσιος χρόνος απασχόλησης του τεχνικού ασφάλειας και του ιατρού εργασίας, ανεξάρτητα από τη σχέση εργασίας τους, η κατανομή του χρόνου αυτού κατά μήνα, σύμφωνα με την παράγραφο 4, καθώς και το ωράριο απασχόλησης τους αναγράφονται υποχρεωτικά στους πίνακες καταστάσεων εργασίας σύμφωνα με το Π.Δ. της 27/6/1932 και τυχόν άλλες παλαιές διατάξεις.

Τα στοιχεία αυτά αναγράφονται και στις καταστάσεις που αναρτώνται στους χώρους εργασίας, ώστε όλοι οι εργαζόμενοι να γνωρίζουν τις ώρες παρουσίας του τεχνικού ασφάλειας και του ιατρού εργασίας στην επιχείρηση.

Κάθε αλλαγή των παραπάνω στοιχείων πρέπει να ανακοινώνεται έγκαιρα στην αρμόδια Επιθεώρηση Εργασίας.

4. Ο χρόνος απασχόλησης του τεχνικού ασφάλειας και του ιατρού εργασίας κατανέμεται κατά μήνα, με κοινή συμφωνία του εργοδότη και της Ε.Υ.Α.Ε.. Στην περίπτωση που δεν υπάρχει Ε.Υ.Α.Ε. ή εκπρόσωπος εργαζομένων για την υγεία και ασφάλεια στην εργασία και ο ελάχιστος ετήσιος χρόνος που αναλογεί για ένα υποκατάστημα ή παράρτημα είναι μικρότερος από τέσσερις ώρες, η κατανομή του χρόνου μπορεί να γίνεται σε εξαμηνιαία βάση, με την προϋπόθεση ότι ο χρόνος αυτός δεν μπορεί να υπολείπεται των 2 ωρών ανά επίσκεψη στο χώρο εργασίας και πάντα υπό την κρίση του επιθεωρητή εργασίας. Η παράγραφος 4 αντικαταστάθηκε με την παρ. 7 του άρθρου 36 του Ν. 4144/2013 (ΦΕΚ Α΄ 88/18-4-2013)

5. Με προεδρικά διατάγματα, που εκδίδονται με πρόταση του Υπουργού Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης και του κατά περίπτωση συναρμόδιου Υπουργού, ύστερα από γνώμη του Σ.Υ.Α.Ε., ορίζεται, κατά τροποποίηση των διατάξεων των προηγούμενων παραγράφων και του άρθρου 10, ο χρόνος κατά τον οποίο κάθε επιχείρηση οφείλει να απασχολεί τεχνικό ασφάλειας και ιατρό εργασίας, ανάλογα με τον αριθμό των εργαζομένων και το είδος της δραστηριότητας της επιχείρησης.

6. Ο χρόνος απασχόλησης του τεχνικού ασφάλειας και του ιατρού εργασίας μπορεί να αυξομειώνεται κατά συγκεκριμένη επιχείρηση, με απόφαση του Υπουργού Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης και του κατά περίπτωση συναρμόδιου Υπουργού, ανάλογα με τη συχνότητα και τη βαρύτητα των εργατικών ατυχημάτων και των επαγγελματικών ασθενειών που εμφανίζονται στην περίπτωση αυτή.

7. Αν ο χρόνος απασχόλησης του τεχνικού ασφάλειας ή του ιατρού εργασίας υπερβαίνει το ανώτατο νόμιμο όριο, η επιχείρηση πρέπει να διαθέτει και άλλους τεχνικούς ασφάλειας ή ιατρούς εργασίας.

8. Επιτρέπεται ο ίδιος τεχνικός ασφάλειας ή ιατρός εργασίας να χρησιμοποιείται από ομάδα ομοειδών επιχειρήσεων ή από επιχειρήσεις κατά περιοχή».

Τήρηση ατομικού ιατρικού φακέλου εργαζομένων

Στόχος της εγκυκλίου 91262/2023 (ΦΕΚ /-- 18-10-2023) είναι η επικαιροποίηση των οδηγιών σχετικά με την τήρηση των Ατομικών Ιατρικών Φακέλων (Α.Ι.Φ.) των εργαζομένων, σύμφωνα με τις διατάξεις της νομοθεσίας για την υγεία και ασφάλεια στην εργασία, με σκοπό την αναβάθμιση του επιπέδου επίβλεψης της υγείας των εργαζομένων. Μέσω προτυποποιημένων υποδειγμάτων Α.Ι.Φ. και Βεβαιώσεων Καταλληλότητας των εργαζομένων, αλλά και της παροχής εναρμονισμένων με τον Γενικό Κανονισμό Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων (Γ.Κ.Π.Π.Δ.) κατευθυντήριων οδηγιών. Η εγκύκλιος αποσκοπεί στη διευκόλυνση των ιατρών εργασίας κατά την άσκηση των καθηκόντων τους, στην παροχή διευκρινήσεων προς τους εργοδότες σχετικά με τις απαιτήσεις της νομοθεσίας για την υγεία και ασφάλεια και ταυτόχρονα στην ευχερέστερη άσκηση του ελεγκτικού έργου των Επιθεωρητών Εργασίας.

Το θεσμικό πλαίσιο που διέπει την τήρηση Α.Ι.Φ. περιλαμβάνει τις διατάξεις της νομοθεσίας για την Υγεία και Ασφάλεια στην Εργασία - Κώδικας Νόμων για την Υγεία & Ασφάλεια των Εργαζομένων (Κ.Ν.Υ.Α.Ε.), που κυρώθηκε με το άρθρο πρώτο του Ν. 3850/2010 (ΦΕΚ Α΄ 84) και ειδικότερες κανονιστικές πράξεις. Εφαρμογή έχουν, επίσης, οι σχετικές με την προστασία προσωπικών δεδομένων διατάξεις, καθώς και ο Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας (Ν. 3418/2005).

Συγκεκριμένα:

Ο Κώδικας Νόμων για την Υγεία και Ασφάλεια στην Εργασία (Κ.Ν.Υ.Α.Ε.) εφαρμόζεται στη χώρα μας σε όλες τις επιχειρήσεις και φορείς του ιδιωτικού και δημόσιου τομέα και για κάθε εργαζόμενο που απασχολείται από εργοδότη με οποιαδήποτε σχέση εργασίας. Βασικό πυλώνα του ανωτέρω Κώδικα αποτελεί η αρχή της αποκλειστικής ευθύνης του εργοδότη, ο οποίος υποχρεούται να εξασφαλίζει την ασφάλεια και την υγεία των εργαζομένων ως προς όλες τις πτυχές της εργασίας.

Ειδικότερα, σύμφωνα με το άρθρο 8 του Κ.Ν.Υ.Α.Ε., σε επιχειρήσεις που απασχολούν περισσότερους από 50 εργαζόμενους, αλλά και ανεξάρτητα του αριθμού εργαζομένων στις περιπτώσεις έκθεσης σε βιολογικούς, καρκινογόνους παράγοντες, αμίαντο, μόλυβδο και επιπλέον σε Επιχειρήσεις Προσωρινής Απασχόλησης (Ε.Π.Α.) (Ν. 4052/2012), ο εργοδότης οφείλει να χρησιμοποιεί τις υπηρεσίες ιατρού εργασίας με αρμοδιότητες που περιγράφονται αναλυτικά στις διατάξεις των άρθρων 17, 18, 38, 39 του Κ.Ν.Υ.Α.Ε. και των ειδικότερων Π.Δ..

Σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 18 του Κ.Ν.Υ.Α.Ε., ο ιατρός εργασίας:

• Προβαίνει σε ιατρικό έλεγχο των εργαζομένων, σχετικό με τη θέση εργασίας τους, μετά την πρόσληψη τους ή την αλλαγή θέσης εργασίας, καθώς και σε περιοδικό ιατρικό έλεγχο,
• μεριμνά για τη διενέργεια ιατρικών εξετάσεων και μετρήσεων παραγόντων του εργασιακού περιβάλλοντος σε εφαρμογή των διατάξεων που ισχύουν κάθε φορά,
• εκτιμά την καταλληλότητα των εργαζομένων για τη συγκεκριμένη εργασία, αξιολογεί και καταχωρεί τα αποτελέσματα των εξετάσεων, εκδίδει βεβαίωση των παραπάνω εκτιμήσεων (Βεβαίωση Καταλληλότητας) και την κοινοποιεί στον εργοδότη.

Το περιεχόμενο της βεβαίωσης πρέπει να εξασφαλίζει το ιατρικό απόρρητο υπέρ του εργαζομένου και μπορεί να ελεγχθεί από τους Επιθεωρητές Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία (Α.Υ.Ε.) της αρμόδιας Υπηρεσίας της Επιθεώρησης Εργασίας, για την κατοχύρωση του εργαζομένου και του εργοδότη,

• τηρεί ατομικό ιατρικό φάκελο (Α.Ι.Φ.) και
• αναγγέλλει μέσω της επιχείρησης στην επιθεώρηση εργασίας ασθένειες των εργαζομένων που οφείλονται στην εργασία.

Στα ειδικότερα Π.Δ. που αφορούν στην έκθεση εργαζόμενων σε:

• φυσικούς παράγοντες,
• βιολογικούς παράγοντες,
• χημικούς παράγοντες,
• καρκινογόνους παράγοντες, μεταλλαξιγόνους παράγοντες,
• αμίαντο και
• μόλυβδο.

Περιλαμβάνονται διατάξεις για την επίβλεψη της υγείας των εργαζομένων και την τήρηση Α.Ι.Φ., σύμφωνα με τις οποίες:

1. O ιατρός εργασίας οφείλει να γνωρίζει καλά τις συνθήκες του εργασιακού περιβάλλοντος.

2. H επίβλεψη της υγείας των εργαζομένων πραγματοποιείται σύμφωνα με τις αρχές και τις πρακτικές της Ιατρικής της Εργασίας και πρέπει να περιλαμβάνει τουλάχιστον τα ακόλουθα μέτρα:

α) Κατάρτιση Α.Ι.Φ. με το ιατρικό και επαγγελματικό ιστορικό κάθε εργαζόμενου. Για κάθε εργαζόμενο, ο οποίος υποβάλλεται σε επίβλεψη της υγείας τηρούνται Α.Ι.Φ., σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις και ο ιατρός εργασίας ή/και η αρμόδια επιθεώρηση εργασίας υποδεικνύουν κάθε προστατευτικό ή προληπτικό μέτρο που πρέπει να λαμβάνεται για την προστασία της υγείας των εν λόγω εργαζομένων.

β) Προσωπική συνέντευξη.

γ) Ενδεχομένως, βιολογική παρακολούθηση, καθώς και ανίχνευση των πρώιμων και αντιστρεπτών επιπτώσεων επί της υγείας του εξεταζόμενου, στην περίπτωση έκθεσης σε συγκεκριμένους επικίνδυνους παράγοντες.

Η βιολογική παρακολούθηση και οι σχετικές απαιτήσεις δύνανται να αποτελούν μέρος της επίβλεψης της υγείας.

Μπορούν να αποφασίζονται περαιτέρω ιατρικές εξετάσεις για κάθε εργαζόμενο. Οι Α.Ι.Φ. περιλαμβάνουν σύνοψη των αποτελεσμάτων της διενεργούμενης επίβλεψης της υγείας.

Οι Α.Ι.Φ. τηρούνται υπό κατάλληλη μορφή, η οποία επιτρέπει τη μεταγενέστερη αναδρομή σε αυτούς, λαμβάνοντας υπόψη τον απόρρητο χαρακτήρα τους.

Σε κάθε περίπτωση έχουν, επίσης, εφαρμογή οι διατάξεις περί προστασίας προσωπικών δεδομένων που προβλέπονται από:

• τον Κανονισμό (ΕΕ) 2016/679 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 27ης Απριλίου 2016 για την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών και την κατάργηση της Οδηγίας 95/46/ΕΚ Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων (Γ.Κ.Π.Δ.),
• τον Ν. 4624/2019 (ΦΕΚ Α΄ 137/29-8-2019), όπως τροποποιήθηκε και ισχύει, για τα μέτρα εφαρμογής του Γ.Κ.Π.Δ. Στο στοιχείο β΄ της παρ.1 του άρθρου 22 αυτού προβλέπεται ότι, επιτρέπεται η επεξεργασία ειδικών κατηγοριών δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, εφόσον είναι απαραίτητη. Σύμφωνα με τη διάταξη της παρ. 3 του άρθρου 27 του ίδιου νόμου, επιτρέπεται η επεξεργασία ειδικών κατηγοριών δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα για τους σκοπούς της σύμβασης εργασίας και
• τον Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας (Ν. 3418/2005), στον οποίο περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, προβλέψεις για τήρηση ιατρικού αρχείου (άρθρο 14), τήρηση ιατρικού απορρήτου (άρθρο 13), συναίνεση του ενημερωμένου ασθενή (άρθρο 12).

Για κάθε εργαζόμενο ο ιατρός εργασίας της επιχείρησης με ευθύνη του καταρτίζει και τηρεί επικαιροποιημένο Α.Ι.Φ., μεριμνώντας για την προστασία του ιατρικού απορρήτου κατά τα αναφερόμενα στον Γ.Κ.Π.Π.Δ. (GDPR) και τον Ν. 3418/2005 (Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας) και σύμφωνα με τη νομοθεσία για την υγεία και ασφάλεια των εργαζομένων. Δικαιούνται να λαμβάνουν γνώση του φακέλου οι Επιθεωρητές Α.Υ.Ε. της αρμόδιας Υπηρεσίας της Επιθεώρησης Εργασίας και οι ιατροί του ασφαλιστικού οργανισμού, στον οποίο ανήκει ο εργαζόμενος, καθώς και ο ίδιος ο εργαζόμενος.

Ιατρικά δεδομένα επιτρέπεται να συλλέγονται από τον Ιατρό Εργασίας (με την πραγματοποίηση εξετάσεων από τον ίδιο ή την παραπομπή του εργαζομένου για συμπληρωματικές ιατρικές εξετάσεις ή με επιμέλεια του ίδιου του εργαζομένου), προκειμένου να αποτελέσουν αντικείμενο επεξεργασίας, μόνο εφόσον αυτό είναι απολύτως απαραίτητο για την επίβλεψη της υγείας του εργαζόμενου και την εκτίμηση της καταλληλότητάς του για συγκεκριμένη εργασία.

Σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις (άρθρο 18 του Κ.Ν.Υ.Α.Ε., άρθρο 14 του Ν. 3418/2005), ο Ατομικός Ιατρικός Φάκελος και η Βεβαίωση Καταλληλότητας μπορούν να τηρούνται είτε σε έντυπη, είτε σε ηλεκτρονική μορφή. Ο εργοδότης θεωρείται ως «υπεύθυνος επεξεργασίας», κατά την έννοια των διατάξεων του Γ.Κ.Π.Π.Δ. Ο εκάστοτε ιατρός εργασίας είναι ο «εκτελών την επεξεργασία» και φέρει εκ της ιδιότητας αυτής όλες τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τον Γ.Κ.Π.Π.Δ. για τους εκτελούντες την επεξεργασία. Σε κάθε περίπτωση, προστατεύεται το ιατρικό απόρρητο, σύμφωνα με τα προαναφερθέντα και ο εργαζόμενος έχει πρόσβαση στα στοιχεία του Α.Ι.Φ. του και δικαιούται αντίγραφο αυτού.

Πέραν των κυρώσεων που προβλέπονται στα άρθρα 70 και 71 του Κ.Ν.Υ.Α.Ε. για περιπτώσεις παράβασης των διατάξεων αυτού, όσοι αναγράφουν ή συλλέγουν ή επεξεργάζονται στοιχεία ή δεδομένα κατά παράβαση των κείμενων διατάξεων, τιμωρούνται με τις διοικητικές και ποινικές κυρώσεις που προβλέπονται από τα άρθρα 141-151 του Γ.Κ.Π.Δ..

Το κείμενο αποτελεί απόσπασμα από το ομότιτλο άρθρο του κ. Βασιλείου Παπαβασιλείου που δημοσιεύθηκε στο τεύχος Μαΐου 2024 του περιοδικού Epsilon7. Στο πλήρες άρθρο, μεταξύ άλλων, γίνεται αναφορά και στο δικαίωμα των εργαζομένων για ιατρικό έλεγχο.