H τελευταία τριετία χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση ισχυρών πληθωριστικών πιέσεων, οι οποίες ξεκίνησαν από τις τιμές της ενέργειας και των πρώτων υλών και όταν αυτές παρουσίασαν δείγματα αποκλιμάκωσης, συνεχίστηκαν στο μέτωπο των τροφίμων, πλήττοντας σε μεγάλο βαθμό τα οικονομικά των νοικοκυριών.
Παρόλα αυτά -σε αθροιστική βάση, καθώς πάντοτε υπάρχει το ζήτημα της ανισοκατανομής των εισοδημάτων και του πλούτου σε κάθε χώρα- οι Έλληνες φαίνεται να έχουν αυξήσει τον πλούτο τους (την αξία των περιουσιακών τους στοιχείων) κατά το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.
Ξεκινώντας από τις τραπεζικές καταθέσεις των νοικοκυριών, από το τέλος του 2019 έως και τον Απρίλιο του 2024 έχουν αυξηθεί κατά 28,6 δισ. ευρώ. Ειδικότερα, κατά τους τελευταίους 16 μήνες (Ιανουάριος 2023 έως Απρίλιος 2024) η άνοδος που έχουν σημειώσει οι τραπεζικές καταθέσεις των νοικοκυριών προσέγγισε τα τέσσερα δισεκατομμύρια ευρώ.
Κατά τους ίδιους δεκαέξι μήνες, ποσά της τάξεως των 5,4 δισ. ευρώ εισέρρευσαν στις εγχώριες Ανώνυμες Εταιρείες Διαχείρισης Αμοιβαίων Κεφαλαίων (Α.Ε.Δ.Α.Κ.), με το σύνολο σχεδόν των νέων χρημάτων να κατευθύνεται σε αμοιβαία κεφάλαια μηδενικού (χρηματαγοράς, money market) ή περιορισμένου (ομολογιακά συγκεκριμένης χρονικής διάρκειας, target maturity) ρίσκου.
Με άλλα λόγια, οι αποταμιεύσεις των ελληνικών νοικοκυριών κατά τους προαναφερθέντες δεκαέξι μήνες ανέβηκαν κατά 9,4 δισ. ευρώ, χωρίς να υπολογίζονται ποσά που δόθηκαν σε άλλες επενδυτικές κατηγορίες, όπως, για παράδειγμα, στα Έντοκα Γραμμάτια του Ελληνικού Δημοσίου (Ε.Γ.Ε.Δ.), ή ακόμη και στα κρυπτονομίσματα.
Υπάρχουν, όμως, ακόμη τρεις λόγοι που λειτούργησαν ευνοϊκά στην αποτίμηση της αξίας των περιουσιακών στοιχείων των νοικοκυριών:
Πρώτον, η συνεχιζόμενη άνοδος στις τιμές των ακινήτων, τα οποία αποτελούν τη μεγαλύτερη επενδυτική τοποθέτηση των ελληνικών νοικοκυριών. Οι τιμές, μάλιστα, των ακινήτων έχουν ήδη προσεγγίσει τα προ κρίσης επίπεδα.
Δεύτερον, τα κέρδη που έχουν σημειωθεί στο Χρηματιστήριο της Αθήνας (ο Γενικός Δείκτης από τα τέλη του 2022 έως και τα τέλη του φετινού Μαΐου έχει αυξηθεί από τις 920,82 στις 1.431,84 μονάδες, ή κατά 55,5%, πέρα από τα μερίσματα που έχουν διανεμηθεί κατά τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο).
Και τρίτον, η υποχώρηση που συνεχίζει να παρουσιάζει η έκθεση των νοικοκυριών στον τραπεζικό δανεισμό. Για παράδειγμα, τον Απρίλιο του 2024, σε σύγκριση με τον αντίστοιχο μήνα του 2023, το υπόλοιπο των στεγαστικών δανείων είχε μειωθεί κατά 2,9%, των δανείων προς ελεύθερους επαγγελματίες, αγρότες και προς ατομικές επιχειρήσεις κατά 0,1%, ενώ παρουσίασε άνοδο η καταναλωτική πίστη κατά 5,4%. Αθροιστικά, οι χορηγήσεις προς τα νοικοκυριά περιορίστηκαν κατά 1,1%, συνεχίζοντας μια εξέλιξη που έχει ξεκινήσει από το έτος 2010.
Περίεργος συνδυασμός
Το ερώτημα, όμως, που τίθεται από μεγάλο τμήμα του πληθυσμού είναι, το πώς συνδυάζεται μια πολύ σημαντική τόνωση στα περιουσιακά στοιχεία και τις αποταμιεύσεις των νοικοκυριών, όταν παράλληλα ο πληθωρισμός λειτουργεί εναντίον των διαθέσιμων εισοδημάτων τους και όταν παρατηρείται υποχώρηση της ζήτησης σε βασικές καταναλωτικές κατηγορίες αγαθών (βλέπε πωλήσεις σε όγκο στα super markets); Οι κυριότεροι λόγοι αυτού του συνδυασμού μπορούν να αποδοθούν:
- Στο γεγονός ότι κατά τα τελευταία χρόνια η πορεία του ελληνικού Α.Ε.Π. εξακολουθεί να είναι ανοδική (+2% σε αποπληθωρισμένη βάση πέρυσι και μια αντίστοιχη εκτιμώμενη πορεία για τη φετινή χρονιά). Ειδικότερα, από μια ψύχραιμη εξέταση της κατάστασης προκύπτει ότι ακόμη και αν μεγάλο τμήμα των μισθωτών και των συνταξιούχων είδαν την τελευταία τριετία τα πραγματικά διαθέσιμα εισοδήματά τους να υποχωρούν λόγω του πληθωρισμού, αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες άνεργοι έπιασαν δουλειά (βλέπε δραστική μείωση της ανεργίας), ενώ ένα σημαντικό κομμάτι των Ελλήνων ευνοήθηκε από την πληθωριστική συγκυρία, ενισχύοντας περαιτέρω τα εισοδήματά του.
- Στην επίδραση του πληθωρισμού, καθώς οι μισθοί, τα ενοίκια και τα επιχειρηματικά κέρδη (βασικές κατηγορίες εισοδήματος) «φουσκώνουν» συχνά σε ονομαστικές τιμές, χωρίς, ωστόσο, αυτό να ανταποκρίνεται σε πρόσθετη αγοραστική δύναμη. Έτσι, μπορεί κάποια νοικοκυριά να καταφέρνουν να ανεβάζουν τις καταθέσεις τους σε ευρώ, πλην, όμως, η αγοραστική δύναμη αυτών των αυξημένων καταθέσεων να είναι χαμηλότερη. Αν, για παράδειγμα, ένα νοικοκυριό ανέβασε τις αποταμιεύσεις του την τελευταία τριετία κατά 8% σε όρους ευρώ, οι αποταμιεύσεις τους σε όρους αγοραστικής αξίας έχουν περιοριστεί, καθώς ο πληθωρισμός της τριετίας υπήρξε διψήφιος.
- Στις προσδοκίες που διαμορφώνονται για την «επόμενη μέρα» της ελληνικής οικονομίας. Για παράδειγμα, οι τιμές περιουσιακών στοιχείων όπως τα ακίνητα, οι μετοχές και τα ομόλογα επηρεάζονται -μεταξύ άλλων- και από τις προσδοκίες (θετικές ή αρνητικές), που διαμορφώνει κάθε φορά η επενδυτική κοινότητα για τις μελλοντικές εξελίξεις. Ειδικότερα για την Ελλάδα, αυτή την περίοδο επικρατεί η εντύπωση πως θα συνεχίσει κατά τα επόμενα χρόνια να επιτυγχάνει ρυθμούς ανάπτυξης υψηλότερους από το μέσο όρο της Ευρωζώνης, με καταλυτικούς παράγοντες τα κονδύλια που εισρέουν από το Ταμείο Ανάκαμψης, αλλά και από την ανοδική πορεία του τουρισμού. Επιπλέον, μεγάλα projects, όπως για παράδειγμα αυτό του Ελληνικού στην Αττική, ή άλλων τουριστικών εκμεταλλεύσεων στην περιφέρεια, είναι σε θέση να ανεβάσουν τις τιμές των ακινήτων των ευρύτερων περιοχών. Άρα, η άνοδος του πλούτου μπορεί κατά ένα μέρος να μην προέχεται από αυτά που έχουν συμβεί μέχρι σήμερα, αλλά από αυτά που προβλέπεται να συμβούν στο μέλλον (προεξοφλητική λογική).
Σε κάθε περίπτωση, οι μέσοι αριθμητικοί όροι δεν λένε πάντοτε όλη την αλήθεια. Ειδικότερα, στην ελληνική κοινωνία και οικονομία παρατηρούνται διαφορετικές ταχύτητες, με ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού είτε να έχει ακόμη ληξιπρόθεσμες υποχρεώσεις προς τράπεζες, δημόσιο και ασφαλιστικούς οργανισμούς (βλέπε κρίση προηγούμενης δεκαετίας), είτε να «τρώει από τα έτοιμα», είτε τέλος να μην είναι σε θέση να αποταμιεύσει.