Το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κατέληξαν σε προσωρινή συμφωνία σχετικά με πρόταση οδηγίας για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας των εργαζομένων σε πλατφόρμες. Σε περίπτωση που η συμφωνία που επιτεύχθηκε επιβεβαιωθεί και από τα δύο θεσμικά όργανα πριν από την επίσημη διαδικασία έγκρισης, θα βοηθήσει εκατομμύρια τέτοιους εργαζομένους να αποκτήσουν πρόσβαση σε εργασιακά δικαιώματα.
Η οδηγία εισάγει δύο βασικές βελτιώσεις: συμβάλλει στον προσδιορισμό του ορθού καθεστώτος απασχόλησης για πρόσωπα που εργάζονται σε ψηφιακές πλατφόρμες και θεσπίζει τους πρώτους ενωσιακούς κανόνες σχετικά με τη χρήση αλγοριθμικών συστημάτων στον χώρο εργασίας.
Ορθή κατηγοριοποίηση των αυτοαπασχολούμενων
Αυτή τη στιγμή, η πλειονότητα των 28 εκατομμυρίων εργαζομένων σε πλατφόρμες στην ΕΕ, μεταξύ των οποίων οδηγοί ταξί, οικιακές βοηθοί και οδηγοί διανομής τροφίμων, επισήμως είναι αυτοαπασχολούμενοι. Ωστόσο, ορισμένοι από αυτούς οφείλουν να συμμορφώνονται με πολλούς από τους ίδιους κανόνες και περιορισμούς που ισχύουν για τους μισθωτούς εργαζομένους. Αυτό δείχνει ότι βρίσκονται πράγματι σε σχέση εργασίας και, ως εκ τούτου, θα πρέπει να απολαύουν των εργασιακών δικαιωμάτων που παρέχονται στους εργαζομένους βάσει εθνικού και ενωσιακού δικαίου.
Η προσωρινή συμφωνία που επιτεύχθηκε σήμερα με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αντιμετωπίζει αυτές τις περιπτώσεις εσφαλμένης κατηγοριοποίησης και ανοίγει το δρόμο ώστε οι εργαζόμενοι αυτοί να αναχαρακτηρισθούν ως μισθωτοί. Βάσει της συμφωνίας, οι εργαζόμενοι τεκμαίρεται νομικά ότι είναι μισθωτοί εργαζόμενοι ψηφιακής πλατφόρμας (και όχι αυτοαπασχολούμενοι) εάν η σχέση τους με την πλατφόρμα πληροί τουλάχιστον δύο από τους πέντε δείκτες που ορίζει η οδηγία. Οι δείκτες αυτοί περιλαμβάνουν:
- ανώτατα όρια στην αμοιβή που μπορούν να λαμβάνουν οι εργαζόμενοι
- εποπτεία της απόδοσής τους, μεταξύ άλλων με ηλεκτρονικά μέσα
- έλεγχο της κατανομής ή της ανάθεσης καθηκόντων
- έλεγχο των συνθηκών εργασίας και περιορισμούς στην επιλογή του ωραρίου εργασίας
- περιορισμούς της ελευθερίας τους να οργανώνουν την εργασία τους και κανόνες σχετικά με την εμφάνιση ή τη συμπεριφορά τους
Κατά το συμφωνηθέν κείμενο, τα κράτη μέλη μπορούν να προσθέτουν περαιτέρω δείκτες στον κατάλογο αυτό σε επίπεδο εθνικού δικαίου.
Στις περιπτώσεις όπου ισχύει το νομικό τεκμήριο, εναπόκειται στην ψηφιακή πλατφόρμα να αποδείξει ότι δεν υπάρχει σχέση εργασίας σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία και πρακτική.
Πιο διαφανής χρήση αλγορίθμων
Οι ψηφιακές πλατφόρμες εργασίας χρησιμοποιούν τακτικά αλγόριθμους για τη διαχείριση των ανθρώπινων πόρων. Ως εκ τούτου, οι εργαζόμενοι σε πλατφόρμες αντιμετωπίζουν συχνά έλλειψη διαφάνειας όσον αφορά τον τρόπο λήψης των αποφάσεων και τον τρόπο χρήσης των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα.
Η συμφωνία που επιτεύχθηκε με το Κοινοβούλιο διασφαλίζει ότι οι εργαζόμενοι ενημερώνονται σχετικά με τη χρήση αυτοματοποιημένων συστημάτων παρακολούθησης και λήψης αποφάσεων. Επίσης, αποτρέπει τις ψηφιακές πλατφόρμες εργασίας από την επεξεργασία ορισμένων ειδών δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα μέσω αυτοματοποιημένης παρακολούθησης ή λήψης αποφάσεων. Τα δεδομένα αυτά θα περιλαμβάνουν:
- προσωπικά δεδομένα σχετικά με τη συναισθηματική ή ψυχολογική κατάσταση των εργαζομένων σε πλατφόρμα
- δεδομένα σχετικά με ιδιωτικές συνομιλίες
- δεδομένα για την πρόβλεψη πραγματικής ή δυνητικής συνδικαλιστικής δραστηριότητας
- δεδομένα που χρησιμοποιούνται για να συναχθεί η φυλετική ή εθνοτική καταγωγή, το μεταναστευτικό καθεστώς, τα πολιτικά φρονήματα, οι θρησκευτικές πεποιθήσεις ή η κατάσταση της υγείας κάποιου εργαζομένου
- βιομετρικά δεδομένα, εκτός των δεδομένων που χρησιμοποιούνται προς επαλήθευση της ταυτότητας
Σύμφωνα με τους νέους κανόνες, τα συστήματα αυτά απαιτείται να παρακολουθούνται από ειδικευμένο προσωπικό, το οποίο θα απολαμβάνει ειδικής προστασίας έναντι δυσμενούς μεταχείρισης. Επίσης, για ορισμένες σημαντικές αποφάσεις, όπως η αναστολή λογαριασμών, είναι εγγυημένη ανθρώπινη εποπτεία.
Επόμενα βήματα
Η προσωρινή συμφωνία θα πρέπει τώρα να προσυπογραφεί από το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο. Στη συνέχεια και μετά την οριστική διατύπωσή της από τους γλωσσομαθείς νομικούς, η σχετική πράξη θα εκδοθεί τυπικά και από τα δύο θεσμικά όργανα. Μετά την ολοκλήρωση των τυπικών σταδίων της έκδοσης, τα κράτη μέλη θα έχουν στη διάθεσή τους δύο έτη για να ενσωματώσουν τις διατάξεις της οδηγίας στην εθνική τους νομοθεσία.
Γενικές πληροφορίες
Η οικονομία των πλατφορμών έχει αναπτυχθεί εκθετικά τα τελευταία χρόνια, με τα έσοδα να αυξάνονται από περίπου 3 δισ. ευρώ σε περίπου 14 δισ. ευρώ μεταξύ 2016 και 2020, ενώ ο αριθμός των εργαζομένων σε πλατφόρμες να αναμένεται να ανέλθει σε 43 εκατ. ευρώ έως το 2025.
Ενώ η ανάπτυξη των ψηφιακών πλατφορμών έχει ωφελήσει τόσο τις επιχειρήσεις όσο και τους καταναλωτές, έχει οδηγήσει στη διαμόρφωση μιας γκρίζας ζώνης για πολλούς εργαζομένους σε πλατφόρμες όσον αφορά το καθεστώς απασχόλησής τους. Κατά την Επιτροπή, περίπου 5,5 εκατομμύρια εργαζόμενοι που επί του παρόντος χαρακτηρίζονται ως αυτοαπασχολούμενοι βρίσκονται σε de facto εργασιακή σχέση με ψηφιακές πλατφόρμες και, ως εκ τούτου, θα πρέπει να δικαιούνται τα ίδια εργασιακά και κοινωνικά δικαιώματα που παρέχονται στους μισθωτούς εργαζομένους βάσει του δικαίου της ΕΕ.
Επιπλέον, η χρήση αλγορίθμων στην εργασία σε πλατφόρμα έχει εγείρει ερωτήματα σχετικά με την επεξεργασία των δεδομένων των εργαζομένων, καθώς και τη διαφάνεια και τη λογοδοσία κατά τη λήψη αποφάσεων.
Η πρόταση οδηγίας της Επιτροπής δημοσιεύθηκε στις 9 Δεκεμβρίου 2021, με σκοπό:
- να διασφαλιστεί ότι τα άτομα που εργάζονται μέσω πλατφορμών έχουν —ή μπορούν να αποκτήσουν— το σωστό καθεστώς απασχόλησης με βάση την πραγματική τους σχέση με την ψηφιακή πλατφόρμα εργασίας και ότι μπορούν να αποκτήσουν πρόσβαση στα σχετικά εργασιακά δικαιώματα και δικαιώματα κοινωνικής προστασίας
- να διασφαλιστεί δίκαιη μεταχείριση, διαφάνεια και λογοδοσία στη διαχείριση μέσω αλγορίθμων στο πλαίσιο της εργασίας σε πλατφόρμα
- να ενισχυθεί η διαφάνεια, η ανιχνευσιμότητα και η ευαισθητοποίηση σχετικά με τις εξελίξεις στον τομέα της εργασίας σε πλατφόρμες και να βελτιωθεί η επιβολή των σχετικών κανόνων για όλα τα άτομα που εργάζονται μέσω πλατφορμών, περιλαμβανομένων εκείνων που δραστηριοποιούνται σε διασυνοριακό επίπεδο
Οι υπουργοί Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων συμφώνησαν επί της γενικής προσέγγισης του Συμβουλίου κατά τη σύνοδό τους στις 12 Ιουνίου 2023. Οι διαπραγματεύσεις με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ξεκίνησαν στις 11 Ιουλίου 2023 και απολήγουν στη σημερινή συμφωνία.