Η Κύπρος μετά την απελευθέρωσή της από τους Άγγλους κατάλαβε ότι θα ήταν πολύ δύσκολο να αναπτυχθεί μέσα από τη γεωργία (πολύ λίγα νερά και μικρές πεδιάδες), αλλά ούτε και μέσα από τη βιομηχανία (πολύ περιορισμένη εγχώρια αγορά και τεράστιο μεταφορικό κόστος για εξαγωγές). Εστίασε, λοιπόν, στον τουρισμό. Αρχικά στο βόρειο κομμάτι της και μετά την τουρκική εισβολή του 1974 στο νότιο. Το όλο εγχείρημα έγινε με ιδιαίτερη προσοχή, με επιμέλεια, με μεγάλη προετοιμασία, με σύστημα και με τις κατάλληλες επενδύσεις. Λίγα χρόνια αργότερα, η διεθνής κοινότητα μιλούσε για το «κυπριακό οικονομικό θαύμα».
Όταν, όμως, στα μέσα της δεκαετίας του 1990 η τουριστική ανάπτυξη έδειξε πως κόντευε να εξαντλήσει τα όριά της, ξεκίνησε ένα νέο στρατηγικό σχέδιο, με στόχο η χώρα να μετατραπεί σε ένα διεθνές κέντρο υπηρεσιών (γνωστές οι διεθνείς εκθέσεις της εποχής με την ονομασία CyServe, Cyprus Services). Με πολύ προσοχή, πολιτική συναίνεση, μεθοδική προετοιμασία και διορατικότητα, η Κύπρος άρχισε να γίνεται η έδρα πολλών off shore αρχικά και στη συνέχεια «διεθνών» εταιρειών, δηλαδή επιχειρήσεων που είχαν έδρα στην Κύπρο και οικονομικές δραστηριότητες εκτός αυτής. Επίσης, η κυπριακή σημαία αναρτήθηκε σε πλήθος από ξένα πλοία, εκατοντάδες εταιρείες διαχείρισης χαρτοφυλακίου έχουν ως έδρα την Κύπρο, ενώ χιλιάδες πλούσιοι από όλο τον κόσμο δηλώνουν σήμερα φορολογικοί κάτοικοι Κύπρου. Κανένας στόχος δεν μεταβλήθηκε με την αλλαγή των κυβερνήσεων και το αποτέλεσμα είναι γνωστό, με το κατά κεφαλήν Α.Ε.Π. της χώρας να κατάσσεται σήμερα σε ένα από τα υψηλότερα της Μεσογείου.
Η Ελλάδα αντίθετα, ποτέ δεν ακολούθησε στην πράξη κάποιο συγκεκριμένο μοντέλο ανάπτυξης. Το μοντέλο ανάπτυξης είναι ότι, δεν υπήρχε καν μοντέλο ανάπτυξης. Μπήκαμε στην Ε.Ο.Κ. το 1980, χωρίς κάποιο σχέδιο για την προστασία και την ανάπτυξη της βιομηχανίας μας. Επιτρέψαμε χωρίς περιορισμούς και μέτρα στήριξης το άνοιγμα του εμπορίου μεταξύ Κίνας και Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2005 και απλά συντηρούσαμε μια ανάπτυξη που στηριζόταν -με κύρια έκφραση την ιδιωτική και τη δημόσια κατανάλωση- στο κρατικό χρέος και στις Κοινοτικές επιδοτήσεις. Πολύ σημαντικό τμήμα μάλιστα των τελευταίων διοχετεύτηκε τελικά στην αγορά ακινήτων, στην απόκτηση ακριβών οχημάτων και στα… σπασίματα πιάτων, με αποτέλεσμα ο εκσυγχρονισμός της ελληνικής γεωργίας -και της οικονομίας γενικότερα- να μη γίνει ποτέ.
Οι πολιτικές δυνάμεις λειτουργούσαν με χρονικό ορίζοντα μέχρι τις επόμενες εκλογές, ενώ με την αλλαγή κυβερνήσεων ακυρώνονταν οι όποιες «αναπτυξιακές» πολιτικές των προηγούμενων και ανακοινώνονταν νέες, οι πλείστες εκ των οποίων θα έμεναν στα χαρτιά. Έγιναν πολλά ακόμη λάθη: Ο ρόλος του κράτους μεγεθύνθηκε (έκταση και αρμοδιότητες του άμεσου και ευρύτερου δημόσιου τομέα) και η επιχειρηματικότητα απαξιώθηκε. Το αποτέλεσμα όλων αυτών μπορεί να μετρηθεί μέσα από τη σύγκριση της πορείας των Α.Ε.Π. της χώρας μας και άλλων χωρών που ξεκίνησαν από χαμηλότερα επίπεδα και εισήλθαν αργότερα από εμάς στην Ευρωπαϊκή Ένωση (π.χ. Ισπανία και Πορτογαλία).
Ορισμένοι στη συνέχεια υποστήριξαν ότι στους Έλληνες δεν ταιριάζει η παραγωγή και πως θα μπορούσαμε να γίνουμε μια χώρα προσφοράς υψηλών υπηρεσιών και σε μια πιο προωθημένη φάση. Θα μπορούσαμε -όπως ισχυρίζονταν- να αλώσουμε την ευρύτερη γεωγραφική μας περιοχή με βασική αιχμή τις τράπεζές μας και η χώρα θα μπορούσε να γίνει το εφαλτήριο για τις επενδύσεις των ξένων πολυεθνικών στα Βαλκάνια («η πύλη προς τα Βαλκάνια»). Ήταν σωστός αυτός ο σχεδιασμός; Ο Ευριπίδης είχε πει ότι ο χρόνος δίνει τις απαντήσεις (και δυστυχώς στην περίπτωσή μας τις έδωσε), χωρίς καν να χρειάζεται τις ερωτήσεις.
Η λύση του Ταμείου Ανάκαμψης
Έχει αλλάξει κάτι στην Ελλάδα κατά τα τελευταία χρόνια; Ευτυχώς, ναι. Η κατάρρευση της οικονομίας το 2010 ώθησε πολλές επιχειρήσεις στο να διεθνοποιήσουν τον προσανατολισμό τους, αφού πλέον οι Έλληνες πελάτες τους έγιναν λιγότεροι και φτωχότεροι. Η αντίληψη ότι δεν πρέπει να γίνουμε «τα γκαρσόνια της Ευρώπης» πετάχτηκε στον κάλαθο των αχρήστων και σήμερα η χώρα έχει υπερδιπλάσιους τουρίστες σε σχέση με το 2004 των Ολυμπιακών Αγώνων. Οι εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών προσεγγίζουν σήμερα το 50% του Α.Ε.Π., χωρίς να απέχουν δραματικά από τον μέσο ευρωπαϊκό όρο.
Υπάρχει, όμως, σήμερα ένα καταγεγραμμένο μοντέλο ανάπτυξης; Το 2020 παραδόθηκε στην ελληνική κυβέρνηση η έκθεση της «Επιτροπής Πισσαρίδη», που ουσιαστικά αποτελεί ένα μοντέλο ανάπτυξης και δράσεων. Είναι, βέβαια, ιδιαίτερα αμφίβολο αν υπουργοί και κρατικοί αξιωματούχοι θυμούνται ακόμη το περιεχόμενό της «έκθεσης Πισσαρίδη» στην πράξη, το ευχάριστο είναι ότι το συγκεκριμένο μοντέλο υιοθετείται σε σημαντικό βαθμό με έμμεσο τρόπο, δηλαδή μέσα από την αναγκαιότητα άντλησης των κονδυλίων του Ταμείου Ανάκαμψης.
Ποιοι είναι οι βασικοί πυλώνες του Ταμείου Ανάκαμψης; α) Πράσινη και ψηφιακή μετάβαση β) Απασχόληση, δεξιότητες, κοινωνική συνοχή και γ) Ιδιωτικές επενδύσεις, θεσμικός μετασχηματισμός.
Και ειδικότερα, για να λάβουν δάνεια με πολύ χαμηλά επιτόκια οι επιχειρήσεις οι πέντε πυλώνες είναι: α) πράσινη μετάβαση β) ψηφιακός μετασχηματισμός γ) καινοτομία, έρευνα και ανάπτυξη δ) ανάπτυξη οικονομιών κλίμακας μέσω συνεργασιών, εξαγορών και συγχωνεύσεων ε) Εξωστρέφεια.
Μπορεί, βέβαια, το ακολουθούμενο μοντέλο να διακρίνεται για τον χαλαρό του χαρακτήρα και για την απουσία μετρήσιμων στόχων, αλλά από την άλλη πλευρά πλεονεκτεί, καθώς θα εφαρμοστεί στην πράξη για τα επόμενα τουλάχιστον επτά χρόνια, ανεξάρτητα από τις όποιες εναλλαγές κυβερνήσεων, γιατί: α) Τα Κοινοτικά κονδύλια είναι εκεί και μας περιμένουν να τα αντλήσουμε β) Χωρίς τα κονδύλια αυτά, η ελληνική οικονομία δεν έχει τη δυνατότητα να υπεραποδώσει έναντι των άλλων ευρωπαϊκών, μειώνοντας παράλληλα το δείκτη του δημόσιου χρέους προς το Α.Ε.Π..
Σε μια Ελλάδα όπου οι πολιτικές μεταβάλλονται απλά με την αλλαγή ενός υπουργού, η καλύτερη δυνατή «συνταγή» περιλαμβάνει λίγους βασικούς κανόνες που πρέπει να διατηρούνται σταθεροί και εξασφάλιση χρηματοδότησης. Από εκεί μετά, ας αφήσουμε την ιδιωτική πρωτοβουλία να πράξει όλα αυτά που το κράτος δεν μπορεί.