Τράπεζες: Αλλαγή τοπίου στο μέτωπο των χορηγήσεων

Έως και την είσοδο της χώρας μας στη ζώνη του ευρώ στις αρχές της δεκαετίας του 2000, οι τραπεζικές χορηγήσεις ήταν κατά κύριο λόγο συνδεδεμένες με τα δάνεια προς τις επιχειρήσεις και κυρίως προς τις μεγαλύτερες εξ’ αυτών. Τα πολύ υψηλά επιτόκια της εποχής (ξεπερνούσαν το 15% ή και 20% κατά περιόδους) απέτρεπαν τα νοικοκυριά από να αιτηθούν δάνεια, με αποτέλεσμα:

α) Η στεγαστική πίστη να είναι συνδεδεμένη κυρίως με τα επιδοτούμενα προγράμματα του Οργανισμού Εργατικής Κατοικίας, ή άλλων φορέων.

β) Η καταναλωτική πίστη -συνδεόταν άμεσα με τις πιστωτικές κάρτες- είχε περιορισμένη διείσδυση και περισσότερο συνδεόταν με διευκολύνσεις που προσφέρονταν προς τους πελάτες των τραπεζών, όπως η δυνατότητα επιπλέον εξαγωγής συναλλάγματος στους κατόχους των πιστωτικών καρτών.

Γενικότερα, όλη αυτή την περίοδο οι χορηγήσεις των τραπεζών ήταν πολύ μικρότερες από τις καταθέσεις, με τις τράπεζες να χρησιμοποιούν το περίσσευμα της ρευστότητάς τους για την απόκτηση κρατικών χρεογράφων (δάνειζαν το κράτος) από τα οποία μάλιστα αποκόμιζαν υψηλές αποδόσεις.

Από την αρχή της δεκαετίας του 2000 έως και το 2009 τα πράγματα μεταβλήθηκαν δραστικά. Η Ελλάδα μπαίνοντας στη ζώνη του ευρώ είδε το ύψος των επιτοκίων της να μειώνεται κατακόρυφα. Το Ελληνικό Δημόσιο στράφηκε στις ξένες (ομολογιακές) αγορές για να καλύπτει τις δανειακές του ανάγκες, αφήνοντας τις τράπεζες με πολύ μεγάλη ρευστότητα, την οποία οι τελευταίες έσπευσαν με κάθε τρόπο να τη διοχετεύσουν στα νοικοκυριά, προσφέροντας αφειδώς στεγαστικά και καταναλωτικά δάνεια και έτσι εκτινάσσοντας προσωρινά την κερδοφορία τους.

Το τι ακολούθησε στη συνέχεια είναι λίγο-πολύ γνωστό. Η ουσία όμως είναι ότι σήμερα οι τράπεζες τείνουν να επιστρέψουν σε μια κατάσταση που θυμίζει περισσότερο την προ του 2000 εποχή. Ας δούμε τις εξελίξεις με τη βοήθεια των αριθμών:

Πρώτον, σε αντίθεση με το 2010 όπου οι χορηγήσεις αντιστοιχούσαν κοντά στο 130% των καταθέσεων, σήμερα το συγκεκριμένο ποσοστό κυμαίνεται πολύ χαμηλότερα από το 100% (στο 66,8% όπως προκύπτει και από τα στοιχεία του σχετικού παρατιθέμενου πίνακα), με ό,τι θετικό σημαίνει αυτό για τη ρευστότητα του χρηματοπιστωτικού μας συστήματος.

Δεύτερον, αν και παρατηρείται μετά από καιρό θετική πιστωτική επέκταση στην οικονομία, αυτή διοχετεύεται στις μεγάλες επιχειρήσεις, ενώ αντίθετα η καταναλωτική πίστη συνεχίζει να εμφανίζει τάσεις συρρίκνωσης. Όπως άλλωστε προκύπτει και από τα στοιχεία του σχετικού παρατιθέμενου πίνακα, στα τέλη Οκτωβρίου του 2022 το υπόλοιπο των επιχειρηματικών δανείων ήταν αυξημένο κατά 10,8% σε σύγκριση με την αντίστοιχη περυσινή ημερομηνία, όταν κατά την ίδια περίοδο τα δάνεια προς τα νοικοκυριά εμφάνιζαν πτώση 2,3% (+0,5% τα καταναλωτικά, -3,1% τα στεγαστικά). Η υποχώρηση των δανείων προς τα νοικοκυριά συνεχίζεται ανελλιπώς από το 2010 και μετά. Επίσης, πολύ μικρή είναι η αύξηση των δανειοδοτήσεων προς τους ελεύθερους επαγγελματίες, τους αγρότες και τις ατομικές επιχειρήσεις, με αποτέλεσμα να βλέπουμε μια γενικότερη συρρίκνωση του τομέα της «λιανικής τραπεζικής» (retail banking).

Ποιοι όμως είναι οι βασικότεροι λόγοι συρρίκνωσης του δανεισμού των ελληνικών νοικοκυρών;

Πρώτον, ένα αρκετά σημαντικό ποσοστό των ελληνικών νοικοκυριών δεν είχε, δεν έχει και πιθανότατα δεν θα έχει ανάγκη από δάνεια. Πρόκειται για εκείνους τους συμπολίτες μας που διαθέτουν μία ή περισσότερες ιδιόκτητες κατοικίες και παράλληλα αποκομίζουν αρκετά ικανοποιητικά ετήσια εισοδήματα.

Δεύτερον, ένα άλλο αξιοσημείωτο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας είναι ήδη «κοκκινισμένο» στις τράπεζες, λόγω των δυσκολιών που αντιμετωπίζει στην αποπληρωμή των υποχρεώσεών του έναντι δανείων που είχε λάβει κατά το παρελθόν.

Τρίτον, μετά την απότομη και… άτσαλη εκτίναξη των δανείων προς τα νοικοκυριά με τη μορφή καταναλωτικών και στεγαστικών δανείων κατά τη δεκαετία του 2000, η πλειονότητα των συμπολιτών μας κατανόησε τους σχετικούς κινδύνους και σήμερα τηρεί πολύ πιο επιφυλακτική στάση. Έτσι, πολλοί είναι εκείνοι που αποφεύγουν να δανειστούν, καθώς έχουν αντιληφθεί πως ελλοχεύει μια σειρά από κινδύνους, όπως για παράδειγμα η μείωση του προσωπικού-οικογενειακού τους εισοδήματος, μια σημαντική αύξηση των επιτοκίων, ή ακόμη και μια υπερτίμηση ενός νομίσματος έναντι του ευρώ, όπως για παράδειγμα συνέβη σε όσους είχαν συνάψει στεγαστικά δάνεια με ρήτρα ελβετικού φράγκου.

Τέταρτον, ειδικότερα το τελευταίο χρονικό διάστημα, η ανοδική τάση των επιτοκίων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει αυξήσει σημαντικά το ύψος των μηνιαίων δόσεων που καλούνται να καταβάλουν οι δανειολήπτες στις τράπεζες, χωρίς κάποιος να μπορεί να προβλέψει με ασφάλεια το σημείο στο οποίο θα κορυφωθεί η διαδικασία αυτή μέσα στο 2023. Επιπλέον, το ενεργειακό κόστος και η επίδραση του πληθωρισμού στις τιμές των προϊόντων και στα πορτοφόλια των καταναλωτών, έχουν εντείνει την αβεβαιότητα στην οικονομία, καθιστώντας τα νοικοκυριά περισσότερο διστακτικά για νέα ανοίγματα.

Πέμπτο, προτεραιότητα των τραπεζών είναι και πάλι η χρηματοδότηση των επιχειρήσεων, καθώς εκτιμάται ότι αυτή την περίοδο τα συγκεκριμένα δάνεια διατρέχουν μικρότερο κίνδυνο επισφαλειών (οι εταιρείες έχουν μεγαλύτερη ευχέρεια μετακύλισης του πληθωρισμού στους πελάτες τους σε σχέση με πολλές κατηγορίες νοικοκυριών) και επιπλέον καταλυτικά προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση λειτουργούν και τα κονδύλια του Ταμείου Ανάκαμψης που θα εισρεύσουν στη χώρα κατά την επόμενη τετραετία.

Όλα αυτά δεν σημαίνουν πως η λιανική τραπεζική ανήκει στο παρελθόν, ωστόσο όλα δείχνουν πως θα είναι λιγότερο συνδεδεμένη με χορηγήσεις δανείων και περισσότερο με είσπραξη προμηθειών.