Δύο είναι οι ενδεχόμενοι λόγοι αγοράς μιας μετοχής:
Πρώτον η είσπραξη μερισμάτων (διανομή τμήματος των ετήσιων καθαρών κερδών εταιρείας), τα οποία αποτελούν πηγή εισοδήματος για τους επενδυτές.
Και δεύτερον η απόκτηση θετικών υπεραξιών, μέσα από την αύξηση της τρέχουσας τιμής της μετοχής σε σχέση με το κόστος κτήσης της. Από τη στιγμή που επιβεβαιωθεί στην πράξη μια τέτοια προσδοκία, ο επενδυτής να έχει τη δυνατότητα πώλησης των μετοχών του σε χρόνο που θα επιλέξει και άρα μπορεί να μετατρέψει τις παραπάνω υπεραξίες σε «κλειδωμένα» κέρδη.
Ένα πολύ σημαντικό ερώτημα που τίθεται συχνά αφορά το χρονικό ορίζοντα της επένδυσης, δηλαδή το πόσο διάστημα ένας επενδυτής θα πρέπει να διακρατήσει τις μετοχές του. Και αυτό γιατί υπάρχουν επενδυτές που προβαίνουν σε αγοραπωλησίες των ίδιων τίτλων μέσα στην ίδια χρηματιστηριακή συνεδρίαση (intraday trading), αλλά και εκείνοι που τις διακρατούν δεκαετίες και συχνά περνούν στους κληρονόμους τους.
Οι βραχυπρόθεσμοι επενδυτές (τοποθετήσεις για διάστημα κάποιων μηνών) δεν διακινδυνεύουν τόσο από γεγονότα που σχετίζονται με την ίδια την εταιρεία, όσο κυρίως από εξελίξεις που σχετίζονται με το εξωτερικό της περιβάλλον και επηρεάζουν την τιμή της μετοχής της. Για παράδειγμα, οι επενδυτές ενδέχεται να δουν την τιμή των μετοχών τους να υποχωρούν λόγω ενός διεθνούς γεγονότος (πχ εκτίναξη ενεργειακού κόστους, προβλήματα στην εφοδιαστική αλυσίδα, πανδημία covid-19, γεωπολιτικές εξελίξεις), μιας μακροοικονομικής εξέλιξης (πχ λήξη φορολογικών μέτρων για την αντιμετώπιση δημοσιοοικονομικών ανισορροπιών), μιας πολιτικής αστάθειας, ή απλά για τυχαίους λόγους (πχ ένας μεγάλος θεσμικός επενδυτής για δικούς του λόγους αποφάσισε να ρευστοποιήσει σε σύντομο χρονικό διάστημα τις μετοχές του).
Οι μακροπρόθεσμοι επενδυτές από την πλευρά τους, δεν αντιμετωπίζουν τέτοιας φύσεως κινδύνους, ωστόσο επηρεάζονται καθοριστικά από το μέλλον του κλάδου δραστηριότητας της εταιρείας, καθώς και από το επίπεδο διοίκησής της.
Εδώ λοιπόν τίθεται το ζήτημα της θνησιμότητας των επιχειρήσεων σε βάθος χρόνου, το οποίο φαίνεται να απασχολεί ολοένα και πιο έντονα την επενδυτική και την οικονομική κοινότητα. Γενικότερα, οι ταχύτατες αλλαγές στο εξωτερικό περιβάλλον (μακροοικονομικά στοιχεία, νέες τεχνολογίες, ταχύτητα καινοτομίας, ταχείες αλλαγές στις ανάγκες και στις προτιμήσεις των καταναλωτών, παγκοσμιοποίηση ανταγωνισμού, ανάγκη ταχείας μείωσης του περιβαλλοντικού αποτυπώματος) δημιουργούν ένα σκηνικού «κινούμενης άμμου» για τις επιχειρήσεις, με αποτέλεσμα πολλές από αυτές είτε να αναγκάζονται να διακόψουν τη λειτουργία τους, είτε συρρικνώνονται δραστικά. Ένας άλλος επίσης παράγοντας που έδρασε αποφασιστικά είναι το μπαράζ των συγχωνεύσεων και των εξαγορών (ανάγκη εκμετάλλευσης συνεργειών και οικονομιών κλίμακας), οι οποίες στις περισσότερες των περιπτώσεων έγιναν σε πιεστικό περιβάλλον για τους πωλητές, με ό,τι αυτό σήμανε για το ύψος των τιμημάτων που καταβλήθηκαν, ή για τους όρους των ανταλλαγών μετοχών σε περιπτώσεις συγχωνεύσεων.
Αλλαγή περιβάλλοντος
Οι παλαιότεροι εξ’ ημών θυμούνται ενδεχομένως διηγήσεις των γονέων τους για κάποιους που άνοιγαν ένα κατάστημα λιανικής πώλησης προκειμένου αυτό μετά από είκοσι χρόνια να περάσει στα παιδιά τους και έτσι να διασφαλίσουν την επαγγελματική τους αποκατάσταση. Ποιος όμως σήμερα μπορεί να είναι βέβαιος ότι το κατάστημα το οποίο θα ανοίξει θα διατηρηθεί στη ζωή για τα επόμενα είκοσι, τριάντα, σαράντα ή πενήντα χρόνια;
Οι ίδιοι επίσης θα θυμούνται αφηγήσεις από αναγνώσεις κληρονομιών, στις οποίες οι εκλιπόντες άφηναν σε μπαούλα μετοχές τραπεζών και λοιπών εταιρειών, που διατηρούσαν επί μακρά σειρά ετών.
Ποια όμως είναι η τρέχουσα κατάσταση;
Το 2020 είχαμε στην Ελλάδα την έναρξη λειτουργίας 84.122 επιχειρήσεων και τη διακοπή άλλων 37.345. Τα αντίστοιχα νούμερα για το 2019 ήταν 84.164 και 48.290 επιχειρήσεις. Όσο και αν τα προαναφερθέντα στοιχεία χρειάζονται περαιτέρω επεξεργασία και ανάλυση, φανερό είναι ότι η θνησιμότητα των επιχειρήσεων στην Ελλάδα είναι υψηλή. Ας σκεφτεί κάποιος το πόσο μεγάλες αλλαγές υπήρξαν μόνο κατά τη διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας (οικονομική κρίση) στα εμπορικά καταστήματα τόσο στα κεντρικά σημεία των μεγάλων αστικών κέντρων, όσο και στα προάστια αυτών.
Για όσους υποστηρίζουν ότι αυτές οι τόσο έντονες μεταβολές συνέβησαν μόνο στις μικρού και μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις, ας δούμε τις εξελίξεις σε βασικούς κλάδους της οικονομίας κατά την τελευταία εικοσαετία-τριακονταετία.
· Οι εμπορικές τράπεζες για παράδειγμα από περίπου είκοσι έχουν περιοριστεί (μέσω «λουκέτων» και απορροφήσεων με δυσμενείς όρους) σε έξι.
· Ο αριθμός των τηλεπικοινωνιακών Ομίλων από διψήφιος έχει περιοριστεί σε τρεις.
· Οι χρηματιστηριακές εταιρείες από περίπου ενενήντα έχουν περιοριστεί σε περίπου τριάντα.
· Οι κατασκευαστικές εταιρείες που ήταν εισηγμένες στο Χρηματιστήριο της Αθήνας από περίπου τριάντα έχουν μειωθεί στις έξι.
· Περίπου η μία στις τρεις που ήταν εισηγμένες στο Χρηματιστήριο της Αθήνας σήμερα είτε έχουν διακόψει τη λειτουργία τους, είτε «φυτοζωούν». Ακόμη όμως και μεταξύ των εταιρειών που συνεχίζουν να βρίσκονται εν ζωή, εύκολα μπορεί κάποιος να παρατηρήσει το πόσο έντονα έχουν μεταβληθεί τα μεγέθη των εταιρειών, είτε προς τα πάνω, είτε προς τα κάτω, αρκεί για παράδειγμα να δει τις έντονες διαφοροποιήσεις που έχουν προκύψει στο δείκτη της υψηλής κεφαλαιοποίησης (των blue chips) του Χρηματιστηρίου της Αθήνας πχ από το 2008 έως σήμερα.
Και για όσους νομίζουν ότι το φαινόμενο αυτό είναι μόνο ελληνικό, δεν έχουν παρά να παρατηρήσουν την κατάταξη των εταιρειών στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης, όπου την αδιαμφισβήτητη πρωτοκαθεδρία έχουν σήμερα μετοχές εταιρειών που πριν είκοσι χρόνια ήταν άγνωστες στο ευρύ κοινό!
Επίσης, χαρακτηριστικό παράδειγμα σε ολόκληρο τον κόσμο αποτελούν οι περιπτώσεις start up εταιρειών που κατάφεραν μέσα σε λίγα χρόνια λειτουργίας να αποκτήσουν αποτιμήσεις που θα τις ζήλευαν μεγάλες καθιερωμένες επιχειρήσεις σε μια σειρά από οικονομικούς κλάδους.
Συμπεράσματα
Πρώτον, η μέση διάρκεια ζωής μιας επιχείρησης έχει μειωθεί δραστικά κατά την τελευταία εικοσαετία, για μια ευρεία σειρά από λόγους (πχ νέες τεχνολογίες, καινοτομία, διεθνής ανταγωνισμός, παγκοσμιοποίηση, συχνές αλλαγές καταναλωτικών προτιμήσεων και αναγκών).
Δεύτερον, η θνησιμότητα (ποσοστό θανάτων επί ενός πληθυσμού σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο) των επιχειρήσεων έχει αυξηθεί σημαντικά και μάλιστα θα ήταν πολύ υψηλότερη αν πολλές εταιρείες δεν προνοούσαν να αλλάξουν στρατηγική, αγορές, ή και αντικείμενο εργασιών.
Τρίτον, ταχύτατες μεταβολές λαμβάνουν χώρα και στις αποτιμήσεις των εταιρειών, καθώς κολοσσοί του παρελθόντος φυτοζωούν και άγνωστες προ εικοσαετίας ή και δεκαετίας επιχειρήσεις πρωτοστατούν.
Τέταρτον, οι μακροπρόθεσμοι επενδυτές έχουν μεν δυνατότητες για εξαιρετικές (έως και ασύλληπτες) αποδόσεις σε περίπτωση που καταφέρνουν να διαφοροποιούν επαρκώς και επιτυχημένα κατά διαστήματα τα χαρτοφυλάκιά τους, αλλά παράλληλα διατρέχουν και μεγαλύτερο κίνδυνο σε σχέση με το παρελθόν. Γενικότερα, η επενδυτική τακτική του «stock picking» (μεγάλη έμφαση στην επιλογή συγκεκριμένων μετοχών) θα πρέπει ίσως να είναι αυτή που συνδυάζεται αποτελεσματικά με την τακτική «buy and hold» (αγόρασε και διακράτησε).