Tι είναι αυτό που ονοµάζουµε “ελληνικό οικοσύστηµα startups" και ποιες οι προοπτικές του; Ποιες οι δυνατότητες χρηµατοδότησης από το δηµόσιο και τον ιδιωτικό τοµέα για µια νεοφυή εταιρεία τεχνολογίας; Πώς θα προσελκύσουµε στην Ελλάδα επενδυτικά κεφάλαια, τα ταλέντα που έχουν φύγει στο εξωτερικό, ακόµη και… τον Μάρκ Ζούγκεµπεργκ και τον Έλον Μάσκ;
Απαντήσεις σε όλα αυτά δίνει στο Epsilon7 ο κ. Μιχάλης Στάγκος, ο συνδιοργανωτής της Έκθεσης Beyond 4.0 φέτος στη Θεσσαλονίκη και ένας από τους ανθρώπους που διαδραµατίζει για περισσότερα από 10 χρόνια σηµαντικό ρόλο στην αναβάθµιση της θέσης της χώρας στον παγκόσµιο τεχνολογικό χάρτη.
Ιδιαίτερα αισιόδοξη είναι η θέση του για το παρόν και το µέλλον των ελληνικών startup: «Ποτέ δεν υπήρχαν περισσότερες ευκαιρίες και χώρος για νέες επιχειρηµατικές ιδέες!», σηµειώνει εµφατικά. «Βλέπουµε ελληνικά Funds και fund managers που έχουν πλέον την εµπειρία να επενδύσουν, να ρισκάρουν και να υποστηρίξουν µε την τεχνογνωσία τους τα νέα εγχειρήµατα. Πλέον µπορούµε µε ασφάλεια να µιλήσουµε για ένα “startup” οικοσύστηµα στην Ελλάδα που µπαίνει στο χάρτη και µπορεί πραγµατικά να δηµιουργήσει σηµαντικές ευκαιρίες ανάπτυξης για τη χώρα, για τις εταιρείες αλλά και για τους ανθρώπους», υπογραµµίζει.
Ο κύριος Στάγκος περιγράφει τις συνθήκες που συγκροτούν τη σηµερινή ευνοϊκή συγκυρία για τις νέες εταιρείες τεχνολογίας, εστιάζοντας αφενός στο εύρος και τη δυναµική των ξένων και ελλήνων επενδυτών, αφετέρου στις πρωτοβουλίες της Πολιτείας που δηµιουργούν ελκυστικό επενδυτικό και τεχνολογικό περιβάλλον, µε νέα επιχειρηµατικά και φορολογικά κίνητρα.
Βλέπει την «επόµενη µέρα» της πανδηµίας για τις επιχειρήσεις στην Ελλάδα να χρωµατίζεται κυρίως από την «πράσινη» και τη ψηφιακή τους µετάβαση. Αξιολογώντας µάλιστα την αντίδραση των Μ.µ.Ε. στην υγειονοµική κρίση, τονίζει πως όσες ήδη τον ψηφιακό µετασχηµατισµό ως ευκαιρία…«αναδείχθηκαν όχι µόνο ανθεκτικότερες αλλά και πιο ενισχυµένες αυτή την περίοδο».
Θεωρεί µάλιστα πως οι τεχνολογίες τεχνητής νοηµοσύνης θα είναι οι πρωταγωνιστές της ψηφιακής εποχής, εκτιµώντας πως στην Ελλάδα υπάρχουν εταιρείες και επενδυτές που είναι ικανές να κάνουν τη διαφορά.
Ε7 |Κύριε Στάγκο, είστε από τους πρώτους ανθρώπους που πιστέψατε στη δυναµική των ελληνικών startups µε τη δηµιουργία το 2011 του µη κυβερνητικού οργανισµού Industry Disruptors. Δέκα χρόνια µετά, πιστεύετε ότι είναι η Ελλάδα χώρα ελκυστική για τη δηµιουργία, ανάπτυξη και κερδοφορία µίας νεοφυούς επιχείρησης;
Μέσα στα τελευταία 10 χρόνια βλέπουµε πλέον µια νέα δυναµική ανάπτυξης στο ελληνικό οικοσύστηµα των startups. Δυναµικά exit, ιστορίες ανάπτυξης και διεθνούς επιτυχίας, δεν µιλάµε πια για τη µία εταιρεία που έκανε exit π.χ. Taxibeat. Τώρα έχουµε µια νέα σειρά από συνεχή exit και πραγµατική µεγέθυνση εταιρειών που πρωταγωνιστούν στο παγκόσµιο στερέωµα και µέσα σ’ ένα άκρως ανταγωνιστικό περιβάλλον, όπως η Blueground που όχι µόνο επιβιώνει της πανδηµικής κρίσης αλλά πλέον θέτει βάσεις να γίνει η πρώτη ελληνική εταιρεία unicorn µε αποτίµηση πάνω από ένα δισεκατοµµύριο. Βλέπουµε ωριµότερες εταιρείες, ωριµότερους επενδυτές, ένα νέο στρατηγικό όραµα από την κυβέρνηση που εκφράζεται µέσα από τον αρµόδιο Υφυπουργό Ανάπτυξης κ. Χρήστο Δήµα και τις πρωτοβουλίες του µητρώου νεοφυών επιχειρήσεων και της πλατφόρµας Elevate Greece. Επιπλέον, προχωρούν το ΧΡΩΠΕΙ ως πολιτεία καινοτοµίας στην Αθήνα και το Thess INTECH στη Θεσσαλονίκη, έχουµε τη διαµόρφωση νοµοθετικού πλαισίου για τη δηµιουργία spin off και spin out από τα ερευνητικά και πανεπιστηµιακά ιδρύµατα, την παροχή κινήτρων προς επενδυτές. Και ακόµα, τη στρατηγική Υφυπουργού Ανάπτυξης, αρµόδιου για το Ε.Σ.Π.Α. κ. του Γιάννη Τσακίρη που εστιάζεται µέσα από την ωρίµανση χρηµατοδοτικών εργαλείων της νέας Προγραµµατικής Περιόδου και µέσω της Ελληνικής Αναπτυξιακής Τράπεζας και της Ελληνικής Αναπτυξιακής Τράπεζας Επενδύσεων που έχει ανοιχτές προσκλήσεις για την ενίσχυση και δηµιουργία νέων funds. Αλλά και την ευαισθητοποίηση πλέον µεγάλων εταιρειών και οµίλων τόσο προς τη διερεύνηση δηµιουργίας επενδυτικών βραχιόνων (corporate VCs) όσο και την αναζήτηση συνεργασιών, συµπράξεων η εξαγωγών startup . Πρόκειται για ένα πραγµατικά νέο περιβάλλον. Κανείς δεν πρέπει να υποτιµά και την επιτάχυνση του ψηφιακού µετασχηµατισµού, που έχει δηµιουργήσει µια νέα δυναµική στο χώρο του νεοφυούς επιχειρείν, καθώς και οι παθογένειες µε τη γραφειοκρατία έχουν σε σηµαντικό βαθµό περιοριστεί και τώρα µε την πανδηµία µια νέα δυναµική γενιά ξένων ψηφιακών νοµάδων έρχεται στη χώρα δηµιουργώντας και επιπλέον ευκαιρίες. Πλέον µπορούµε µε ασφάλεια να µιλήσουµε για ένα “startup” οικοσύστηµα στην Ελλάδα που µπαίνει στο χάρτη και µπορεί πραγµατικά να δηµιουργήσει σηµαντικές ευκαιρίες ανάπτυξης για τη χώρα, για τις εταιρείες αλλά και για τους ανθρώπους. Για εµάς στους Industry Disruptors που δώσαµε ψυχή και µε πάθος υποστηρίξαµε το όραµα να καταστεί η Ελλάδα ένας πόλος προσέλκυσης ταλέντου επενδύσεων και να δηµιουργηθεί να µια νέα γενιά Ελλήνων επιχειρηµατιών, σίγουρα είναι µια µεγάλη ικανοποίηση.
Ε7 |Υπάρχουν οι προϋποθέσεις, τα απαραίτητα κίνητρα από το κράτος και η ενίσχυση από τον ιδιωτικό τοµέα για φιλόδοξα επιχειρηµατικά και τεχνολογικά εγχειρήµατα;
Η Ελλάδα βρίσκεται στην 16η θέση από τα κράτη µέλη της Ε.Ε. στις δαπάνες έρευνας και ανάπτυξης (R&D). Τον τελευταίο χρόνο, παρά την κρίση της πανδηµίας, έχουν ανακοινωθεί πολύ σηµαντικές επενδύσεις, καθώς στόχος της χώρας είναι να καταφέρει στο εξής να κρατήσει εντός χώρας τους επιστήµονές της. Από την πλευρά του κράτους τα φορολογικά κίνητρα αυξάνονται συνεχώς µε µεγάλες εκπτώσεις έρευνας στις επενδύσεις για ανάπτυξη. Έτσι βλέπουµε να ανακοινώνονται πολύ σηµαντικές επενδύσεις στη χώρα από εταιρείες κολοσσούς όπως Pfizer, Microsoft, Amazon Web Services, Cisco, EY, και αυτό αποτελεί µία έµπρακτη εµπιστοσύνη στην Ελληνική οικονοµία αλλά και στο ανθρώπινο δυναµικό που διαθέτουµε. Αλλά ακόµη και στον ιδιωτικό τοµέα οι νεοφυείς επιχειρήσεις προσελκύουν διεθνή και εγχώρια venture capitals. Η Ευρώπη, και κατά βάση οι µικρότερες αναδυόµενες αγορές, προσελκύουν όλο και µεγαλύτερο αριθµό επενδυτικών κεφαλαίων, καθώς πολλές τεχνολογικές εταιρείες συνεχίζουν να αναδύονται επί των εδαφών της. Ο κλάδος της τεχνολογίας κυριαρχεί στις προτιµήσεις των επενδυτών, γεγονός που δίνει το αντίστοιχο κίνητρο – ευκαιρία στα τεχνολογικά εγχειρήµατα της χώρας.
Ε7 |Πως µπορεί να προσδοκά ότι θα χρηµατοδοτηθεί µία startup που ξεκινά σήµερα; Ποιος ο ρόλος των ξένων funds στη χώρα µας και πού ρίχνουν περισσότερο το ενδιαφέρον τους;
Ποτέ δεν υπήρχαν περισσότερες ευκαιρίες και χώρος για νέες επιχειρηµατικές ιδέες! Βλέπουµε ελληνικά funds και fund managers που έχουν πλέον την εµπειρία να επενδύσουν, να ρισκάρουν και να υποστηρίξουν µε την τεχνογνωσία τους τα νέα εγχειρήµατα. Angel investors που δεν φοβούνται να βάλουν 25-50 ακόµα και 200 χιλιάδες σε µια ιδέα.
Ένα νέο angels investor fund που σκοπό έχει να «µατσάρει» χρήµατα των angels . Χρηµατοδοτικά εργαλεία σχεδιάζονται διαρκώς από την κυβέρνηση και ακόµα και εν µέσω covid δόθηκαν 100 χιλιάδες ευρώ για λειτουργικά έξοδα στις εταιρείες που είναι στο µητρώο του Υπουργείου Ανάπτυξης, στο Elevate, και πληρούσαν τα απαραίτητα κριτήρια. Σε όλα αυτά πλέον µπορεί να προστεθεί και το ενδιαφέρον των ξένων fund για τις πιο ώριµες startup µας µε επενδύσεις στο Blueground, στην Ferryhopper, στην Spotawheel, και σε πολλές άλλες εταιρείες. Οι ευκαιρίες για χρηµατοδότηση µιας νεοφυούς επιχείρησης µπορεί να βρίσκονται πολύ κοντά. Στη Beyond 4.0 στη Θεσσαλονίκη για παράδειγµα, είχαµε την ευκαιρία να γνωρίσουµε funds από τα Βαλκάνια που αναζητούν νέες ιδέες και συνεργασίες για να επενδύσουν. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει πλέον και ο τοµέας του αποκαλούµενου impact investment, δηλαδή οι επενδύσεις µε θετικό κοινωνικό αποτύπωµα. Η τεχνολογία, οι εµπορικές υπηρεσίες, τα καταναλωτικά αγαθά, οι βιοµηχανικές υπηρεσίες, το λιανικό εµπόριο και οι υπηρεσίες τεχνολογίας µαζί µε λύσεις πάνω στην αγροδιατροφή και ενεργεία/πράσινο και στην κυκλική οικονοµία είναι οι βασικοί πυλώνες που τραβούν το ενδιαφέρον των ξένων επενδυτών στην Ελλάδα.
Ε7 |Μπορεί ο δυναµισµός που δείχνουν σήµερα οι επιχειρήσεις του κλάδου Τ.Π.Ε. να συµβάλλει στην αναστροφή του brain drain; Γιατί πιστεύετε πως υπάρχει έλλειψη εξειδικευµένων στελεχών, όπως υποστηρίζουν αρκετά από τα διευθυντικά στελέχη εταιρειών και στη χώρα µας;
Το ζήτηµα του brain drain αποτελεί ένα από τα σηµαντικότερα ζητήµατα που έχουν να διαχειριστούν όλες οι Βαλκανικές χώρες. Χρειάζονται ρεαλιστικά κίνητρα για να παραµείνουν οι νέοι άνθρωποι, χρειάζεται «εκδηµοκρατισµός» της επιχειρηµατικότητας και επένδυση στο ταλέντο. Οι νέοι άνθρωποι πρέπει να νιώθουν σιγουριά πως στην Ελλάδα µπορούν να πετύχουν τους στόχους τους. Η επένδυση στην έρευνα και την καινοτοµία έχει ως στόχο και το brain gain. Ο συγκεκριµένος κλάδος απασχολεί εργαζοµένους υψηλής εξειδίκευσης για αυτό και πρέπει να ενισχυθεί µε κίνητρα. Tα χρηµατοδοτικά εργαλεία, µαζί µε τις φοροελαφρύνσεις και τη δηµιουργία νέων θέσεων εργασίας, συντελούν στην επιστροφή αρκετών Ελλήνων στη χώρα, οι οποίοι έφυγαν κατά τη διάρκεια της οικονοµικής κρίσης.
Αναφορικά µε την έλλειψη εξειδικευµένων στελεχών, το φαινόµενο κάθε άλλο παρά ελληνικό είναι, αφού και στην Ευρώπη, αλλά και παγκοσµίως αποτελεί ένα µείζον πρόβληµα. Το θέµα είναι να βοηθήσει και η κυβέρνηση, αλλά και οι Έλληνες επιχειρηµατίες να βάλουν το χέρι στην τσέπη ώστε να καταστεί εφικτό να γυρίσουν τα δυνατά µυαλά πίσω. Η ζωή στην Ελλάδα, το κλίµα, το φαγητό, οι οικείοι, ο νόστος δεν µπορεί να αποτελούν το µοναδικό κίνητρο επιστροφής. Ο ψηφιακός µετασχηµατισµός και η πανδηµία φέρνουν σηµαντικές αλλαγές στο εργασιακό περιβάλλον, η αποµακρυσµένη εργασία, η ευέλικτη εργασία µε υψηλές αποδοχές, είναι το µοντέλο που θα δούµε να γιγαντώνεται τα επόµενα χρόνια. Για να γίνουµε ανταγωνιστικοί, να φέρουµε πίσω κοντά µας τα καλύτερα στελέχη που τα θέλουν όλες οι πολυεθνικές του κόσµου, πρέπει να φτιάξουµε ένα θελκτικό πλαίσιο. Και να σας πω και κάτι; Το brain gain δεν έχει µόνο ελληνική ιθαγένεια. Ας δηµιουργήσουµε τις συνθήκες να φέρουµε ταλαντούχους ανθρώπους εκτός Ε.Ε. που διψούν για την ένταξη του στο δυτικό µοντέλο ζωής. Βόρεια Αφρική, Βαλκάνια, Τουρκία, Μέση Ανατολή πρέπει να είναι οι άµεσοι στόχοι µας.
Ε7 |Ως συνιδρυτής της Έκθεσης Beyond 4.0 που ξεκίνησε φέτος στη Θεσσαλονίκη δηλώσατε πως στόχος σας είναι να φέρετε στην Ελλάδα τον Μαρκ Ζούκερµπεργκ και τον Έλον Μασκ. Πώς σκοπεύετε να το καταφέρετε;
Δηµιουργώντας ένα πραγµατικά διεθνές γεγονός που θα έχει λόγο να έρθει κάποιος. Δηµιουργώντας ένα περιβάλλον που µπορούν να γίνουν ανακοινώσεις συνεργασιών, παρουσιάσεις νέων προϊόντων, πλατφορµών, που όλοι θα «πρέπει» να έρθουν γιατί δεν θα µπορούν να λείπουν. Το πρώτο στοίχηµα κερδήθηκε – η έκθεση έγινε, οι εµπορικοί εκθέτες έµειναν ευχαριστηµένοι, καταφέραµε µε τη στήριξη του Κυριάκου Πιερρακάκη και του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης να παρουσιάσουµε ένα πρόγραµµα ύψους 320 εκατ. για Smart cities, ήρθαν 10 funds των Βαλκανίων και είδαν ελληνικές startup. Με τη συνεργασία µε Κ.Ε.Δ.Ε. είχαµε την παρουσία 400 και πλέον Δήµων. Μπήκαν τα θεµέλια σε εθνικό επίπεδο και του χρόνου πάµε για το scale up. Εδώ, οι ελληνικές εταιρείες και επιχειρηµατίες Τ.Π.Ε. πρέπει να βάλουν πλάτη – να το πω απλά - πρέπει να στηρίξουν την beyond4.0, να προσκαλέσουν συνεργάτες από το εξωτερικό, και να κρατήσουν τις ανακοινώσεις τους για να τις κάνουν µέσα στην έκθεση. Να έχουν ισχυρή παρουσία ώστε να µπορούµε κι εµείς να διεκδικούµε µε αξιώσεις την έλευση ξένων εταιρειών και αντιπροσωπειών. Αν δεν σε στηρίζει το σπίτι σου πως θα πείσεις τους έξω; Θέλουµε ο Ζουκεµπεργκ και ο Μασκ να µην περνάει απλά για διακοπές µε το yacht στο Ιόνιο, αλλά να µπορεί να συµµετέχει και να παρουσιάσει ένα νέο προϊόν. Υπάρχει ήδη δυναµική: Το κέντρο καινοτοµίας της Pfizer, η άφιξη της Amazon στην Ελλάδα, το Κέντρου Ψηφιακού Μετασχηµατισµού και Ψηφιακών Δεξιοτήτων της Cisco, η παρουσίαση της Microsoft στην Ολυµπία, όλα αυτά αποτελούν παγκόσµιες ειδήσεις και δηµιουργούν το momentum.
Ε7 |Η πρώτη Beyond εστίασε στην Τεχνητή Νοηµοσύνη. Έχει αυτή τη στιγµή η χώρα µας το επιχειρηµατικό υπόβαθρο και το στελεχιακό δυναµικό που χρειάζεται για να αναδείξει «πρωταγωνιστές» στο κοµβικό αυτό πεδίο που επηρεάζει ταχύτατα κάθε πτυχή της ζωής µας;
Η τεχνητή νοηµοσύνη ως βασική θεµατική δεν ήταν διόλου τυχαία. Έγινε µετά από συζήτηση µε τον κλάδο Τ.Π.Ε. και τον Σ.Ε.Π.Ε., ανάλυση του παγκόσµιου ανταγωνισµού αντίστοιχων εκθέσεων και γεγονότων και µετά από έρευνα για τo ποιοι κλάδοι της τεχνολογίας θα πρωταγωνιστήσουν την επόµενη µέρα. Η Beyond προσδοκά να γίνει «το γεγονός» για την τεχνητή νοηµοσύνη. Από την έρευνα διαπιστώσαµε ότι δεν υπάρχει ένα signature παγκοσµίως γεγονός πάνω στην τεχνητή νοηµοσύνη και θέλουµε να καλύψουµε εµείς αυτό το κενό. Πως επηρεάζει τη ζωή µας η Τ.Ν. και όλους τους κλάδους και της εκφάνσεις της κοινωνίας, της οικονοµίας και της πολιτικής θα είναι πάντα στο επίκεντρο της Beyond4.0. Και ναι, υπάρχει η δυνατότητα οι Ελληνικές εταιρείες και οι Έλληνες ερευνητές να παίξουν σηµαντικό ρόλο στη νέα πραγµατικότητα και γι’ αυτό ακριβώς το λόγο και εµείς δηµιουργούµε αυτή τη φιλόδοξη πλατφόρµα.
Ε7 |Μέσα από την επιχειρηµατική σας δραστηριότητα στον κλάδο της Επικοινωνίας, πως αξιολογείτε τη διαχείριση της πανδηµίας από την πλευρά των εταιρειών και των Μ.µ.Ε.; Έχουν προσαρµοστεί στις αυξηµένες ανάγκες χρήσης ψηφιακής τεχνολογίας; Πώς βλέπουν την «επόµενη µέρα», καθώς η έλευση της καθυστερεί περισσότερο από το αρχικώς αναµενόµενο;
Σίγουρα οι εταιρείες µετασχηµατίστηκαν ψηφιακά σε ένα µεγάλο βαθµό. Εκτός από τους early adopters που προετοιµάστηκαν για αυτή τη µετάβαση ανεξαρτήτως πανδηµίας, οι υπόλοιπες εταιρείες αναγκάστηκαν, και σε πολλές περιπτώσεις όχι εύκολα, να υιοθετήσουν και να εφαρµόσουν τεχνολογικές λύσεις, προκειµένου να παραµείνουν ζωντανές σ’ αυτήν την πολύ δύσκολη εποχή. Πλέον είναι σίγουρα πιο έτοιµοι αλλά και πιο έµπειροι ως οργανισµοί, ώστε να διαχειριστούν µια παρατεταµένη πανδηµική κρίση. Είναι σαφές ότι η πανδηµία λειτούργησε, τόσο στον δηµόσιο, όσο και στον ιδιωτικό τοµέα, ως ελατήριο εξέλιξης σε θέµατα ψηφιακών τεχνολογιών και εφαρµογής τους στις δοµικές λειτουργίες κάθε εταιρείας, αλλά και σε θέµατα εργασιακά (remote working, ευέλικτη εργασία κ.λπ.). Συνολικότερα, οι εταιρείες που το είδαν ως ευκαιρία, αναδείχθηκαν όχι µόνο ανθεκτικότερες, αλλά και πιο ενισχυµένες αυτήν την περίοδο.
Η επόµενη µέρα ούτως ή άλλως, είτε µε πανδηµία είτε χωρίς, για τις εταιρείες που έχουν όραµα, είναι ψηφιακή και πολύ περισσότερο πράσινη. Το σύνολο των κονδυλίων που πρόκειται να µοχλευθεί από ευρωπαϊκά χρηµατοδοτικά εργαλεία (Ταµείο Ανάκαµψης, Ε.Σ.Π.Α., Π.Α.Α.), µαζί µε τη µόχλευση υπερβαίνουν τα 100 δισ. Το γεγονός επίσης, ότι οι εταιρείες που επιβίωσαν από τη µακρόχρονη οικονοµική κρίση που πέρασε η Ελλάδα, είχαν και συνεχίζουν να έχουν ένα ισχυρό αναπτυξιακό πλάνο και όρεξη για δουλειά και ανάπτυξη, αποτελούν συνδυαστικά µια δυναµική βάση για να πάνε τα πράγµατα καλά την επόµενη περίοδο, παρόλη την πανδηµία.
Σε κάθε περίπτωση βέβαια, το 2022 έχει µπροστά του προκλήσεις: πανδηµία, δυνητικές εκλογές κ άλλους αστάθµητους παράγοντες, στους οποίους όλοι πρέπει να επαγρυπνούµε, ώστε να προσαρµοζόµαστε στις απαιτήσεις και τις ανάγκες της εποχής.
Η συνέντευξη του κ.Μιχάλη Στάγκου, συνδιοργανωτή της Έκθεσης Beyond 4.0 δημοσιεύθηκε στο τεύχος Δεκεμβρίου 2021 του περιοδικού Epsilon7.